To ISIS επενδύει στη δύναμη του φόβου

Στην πρώτη του έκδοση για το τρέχον έτος, το περιοδικό της Allianz (Allianz Journal, March 10, 2016) φιλοξενεί συνέντευξη της Jessica Stern*, ειδικού επί θεμάτων τρομοκρατίας, με τίτλο “Fruits of fear” και θέμα την εξέλιξη της ισλαμικής τρομοκρατίας στις δυτικές κοινωνίες και τον ρόλο των μέσων μαζικής ενημέρωσης στη διάδοση του φόβου. Επιλέξαμε να αναδημοσιεύσoυμε το κείμενο, το οποίο είναι τραγικά επίκαιρο μετά και τις τρομοκρατικές επιθέσεις στις Βρυξέλες, θεωρώντας ότι είναι πολύ χρήσιμο να διαβαστεί από όσο γίνεται περισσότερους από εμάς, μέλη και μη μέλη της ασφαλιστικής αγοράς.

Κα Stern, τι είναι αυτό που κάνει νέους άνδρες να περιέρχονται σε κατάσταση αμόκ και να σκοτώνουν αθώους ανθρώπους;
J.S.: Νομίζω ότι στην Ευρώπη, ιδίως στη Γαλλία, υπάρχουν πολλοί μουσουλμάνοι που ζουν σε κοινότητες αποκομμένες από την υπόλοιπη κοινωνία. Βιώνουν φτώχεια, αποξένωση και συχνά ταπείνωση. Το ISIS λέει στους νέους ανθρώπους που αισθάνονται αποκλεισμένοι:

– Μπορείτε να είστε μέρος σε κάτι σημαντικό. Εμείς εξαγνίζουμε τον κόσμο δημιουργώντας κάτι εντελώς νέο, και μπορείτε να είστε μέρος του. Μπορείτε να επανεφεύρετε τον εαυτό σας ως ήρωα.

Σε αυτό στοχεύει το ISIS. Η ιδεολογία του είναι το τραγούδι της σειρήνας σε ανθρώπους που θέλουν να ανακαλύψουν εκ νέου τους εαυτούς τους.

Ποια είναι η κατάσταση στις ΗΠΑ;
J.S.: Στις ΗΠΑ τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά. Οι Μουσουλμάνοι είναι ως επί το πλείστον ενσωματωμένοι και στην πραγματικότητα σε καλύτερη θέση από ό,τι αρκετοί συντοπίτες τους Αμερικανοί. Μια δημοσκόπηση του 2011 έδειξε ότι οι μουσουλμάνοι στην Αμερική είναι πιο ευτυχισμένοι με τη ζωή τους από ό,τι οι μη μουσουλμάνοι. Προηγούμενες μελέτες έδειξαν ότι οι Αμερικανοί Μουσουλμάνοι είναι, επίσης, πλουσιότεροι και πιο μορφωμένοι από τους μη μουσουλμάνους Αμερικανούς. Μέχρι στιγμής, υπάρχουν λιγότεροι Αμερικανοί πολίτες που εντάσσονται στον ISIS σε σχέση με τους Ευρωπαίους. Αλλά οι αριθμοί αυξάνονται.

Ο Πρόεδρος Ομπάμα δήλωσε, πρόσφατα, ότι οι μουσουλμάνοι πρέπει να εξασφαλίσουν ότι οι άνθρωποι στις κοινότητές τους δεν ριζοσπαστικοποιούνται. Αυτό είναι λογικό και είναι σαφές ότι πολλοί Μουσουλμάνοι γονείς συζητούν το θέμα με τα παιδιά τους. Όμως το 2015 υπήρχαν πάνω από 50 νομικές υποθέσεις που συνδέονται με το ISIS στις ΗΠΑ. Το 40% των συλληφθέντων ήταν προσηλυτισμένοι στο ISIS, πράγμα που σημαίνει ότι το ISIS φτάνει πέρα και από τη μουσουλμανική κοινότητα για να προσελκύσει νεοφώτιστους να ενταχθούν στους κόλπους του. Είναι επίσης σημαντικό να αναγνωρίσουμε ότι ο καθένας που εντάσσεται στο ISIS είναι προσήλυτος. Το ISIS έχει δημιουργήσει μια νέα θρησκεία, με βάση τη δική του ερμηνεία των θρησκευτικών κειμένων. Αυτή η νέα θρησκεία είναι ένα μείγμα Salafi τζιχαντισμού και προσδοκιών αποκάλυψης. Οι “μελετητές” του ISIS δεν υποστηρίζουν μόνο την πρακτική του αφορισμού (Takfir) –σε αυτήν την περίπτωση, σκοτώνοντας Μουσουλμάνους, οι οποίοι ερμηνεύουν τα κείμενα διαφορετικά– αλλά και τη σεξουαλική υποδούλωση των παιδιών. Το ISIS είναι, λοιπόν, αρκετά διαφορετικό από την Αλ Κάιντα. Κανείς δεν μεγάλωσε πιστεύοντας στην ιδεολογία του ISIS.

Έχετε κάνει μεγάλη έρευνα για την τρομοκρατία. Έχοντας υπόψη το ISIS, τι έχει αλλάξει από όταν ξεκινήσατε τις σπουδές σας πίσω στη δεκαετία του 1980;
J.S.: Αυτό που ζήσαμε στις ΗΠΑ μέχρι στιγμής είναι η αυτο-ριζοσπαστικοποίηση. Δεν είχαμε, από όσο ξέρουμε, κανέναν που να επέστρεψε από τη Συρία ή το Ιράκ εκπαιδευμένος για να πραγματοποιεί επιθέσεις στο όνομα του ISIS, όπως είδαμε να συμβαίνει στο Παρίσι. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις του ISIS που είχαμε δει μέχρι τώρα περιελάμβαναν αυτο-ριζοσπαστικοποιημένα άτομα. Αλλά οι αυτο-ριζοσπαστικοποιημένοι –οι λεγόμενοι και “μοναχικοί λύκοι”– είναι μια τάση για την οποία οι αρχές ανησυχούσαν για πολλά χρόνια. Έχουμε δει αυτούς τους  “μοναχικούς λύκους” να λειτουργούν για λογαριασμό ακροδεξιών τρομοκρατικών ομάδων, νεοναζί, Χριστιανικών Ομάδων, και όλο και περισσότερο, βίαιων ισλαμιστών. Έτσι, δεν θα έλεγα ότι πρόκειται για μια δραματική αλλαγή. Είναι απλά πιο διαδεδομένο σήμερα. Το ISIS αποδείχτηκε καλύτερο στη στρατολόγηση ξένων μαχητών από οποιαδήποτε προηγούμενη τζιχαντιστική οργάνωση.

Όταν λέτε το έχουμε ξαναδεί αυτό στο παρελθόν, σε τι είδους τρομοκρατία αναφέρεστε;
J.S.: Οι άνθρωποι συχνά κοιτούν το ISIS και λένε ότι δεν έχουν δει ποτέ ξανά τέτοια βαρβαρότητα. Αυτό που είναι σχετικά μοναδικό σε αυτή την οργάνωση δεν είναι τόσο οι ωμότητες που διαπράττει, γιατί έχουμε δει θηριωδίες στο παρελθόν από τους Ναζί και τους Κόκκινους Χμερ. Είναι ότι κορδώνεται, υπερηφανεύεται, θέλει ο κόσμος να ξέρει ότι διαπράττει θηριωδίες. Ωστόσο, ακόμη και αυτό δεν είναι πρωτάκουστο. Η Αλ Κάιντα στο Ιράκ αποκεφάλιζε, επίσης, ανθρώπους και κινηματογραφούσε τις θηριωδίες της. Και ακόμη και η Αλ Κάιντα στο Ιράκ δεν το εφηύρε αυτό. Έχει γίνει και από τρομοκρατικές ομάδες στο παρελθόν. Εκτός από τη σεξουαλική υποδούλωση των παιδιών και των νεαρών γυναικών, το ISIS δεν εφηύρε τις περισσότερες από τις βάρβαρες πρακτικές του. Απλά κάνει περισσότερες και περηφανεύεται περισσότερο γι’ αυτές. Είναι πολύ πιο έμπειροι στην παραγωγή ταινιών. Είναι πολύ καλύτεροι στη χρήση των social media. Όλος ο κόσμος γνωρίζει τι κάνουν, ενώ στο παρελθόν, μόνο οι άνθρωποι σαν εμένα που παρακολουθούσαν με ιδιαίτερη προσοχή τους τρομοκράτες θα γνώριζαν τι κάνουν. Η βάρβαρη βία του ISIS είναι μια μορφή ψυχολογικού πολέμου, που χρησιμοποιείται για να τρομάξει τους εχθρούς του και να συσπειρώσει τους υποστηρικτές του. Ορισμένοι έλκονται από την οργάνωση, επειδή είναι τόσο βίαιη.

Επί του παρόντος, η Δύση και οι σύμμαχοί της προσπαθούν να περιορίσουν το ISIS με στρατιωτικά μέσα. Είναι αυτή η σωστή στρατηγική ή θα έχει το αντίθετο αποτέλεσμα;
J.S.: Πρέπει το ISIS να αποκοπεί από την παγκόσμια οικονομία, να το αποτρέψουμε από το να κερδίζει χρήματα και από το να προσελκύει ξένους εθελοντές. Πρέπει να σταματήσουμε το ISIS από το να κάνει συναλλαγές με πετρέλαιο, αρχαιότητες και άλλα εμπορεύματα. Πρέπει, επίσης, να εμποδίσουμε ξένους μαχητές από το να ενώνονται με το ISIS στα προπύργιά του. Αυτό απαιτεί όχι μόνο αεροπορικές επιδρομές, αλλά και την ενίσχυση των συνόρων. Οι ειδικοί σε στρατιωτικά θέματα τονίζουν ότι είναι απαραίτητες οι επίγειες δυνάμεις. Οι αεροπορικές επιθέσεις δεν είναι αρκετές.

Ποιος θα παρέχει αυτές τις επίγειες δυνάμεις; Αυτή είναι μια ερώτηση που αφορά ολόκληρο τον κόσμο. Οι επίγειες επιθέσεις θα είναι πολύ πιο αποτελεσματικές, αν εμπλακούν οι σουνίτες Άραβες, γιατί αυτό θα διατάρασσε το αφήγημα του ISIS σχετικά με τη Δύση, που είναι σε πόλεμο με το Ισλάμ. Παρόλο που μια στρατιωτική απάντηση στο ISIS είναι απαραίτητη, δεν είναι αρκετή. Μπορούμε να καταστρέψουμε τις βάσεις του στο Ιράκ και τη Συρία, εάν η διεθνής κοινότητα το αποφασίσει. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσαμε να το κάνουμε πολύ γρήγορα. Αλλά το πρόβλημα είναι ότι το ISIS έχει ήδη εξαπλωθεί. Εξαπλώνεται σε αδύναμα και αποτυχημένα κράτη. Βλέπουμε το ISIS να διεκδικεί «επαρχίες» στο Αφγανιστάν, τη Λιβύη, την Υεμένη, την Αίγυπτο και τη Νιγηρία –πολύ πέρα από το έδαφος που ελέγχει στη Συρία και το Ιράκ. Προσελκύει ξένους μαχητές και ενθαρρύνει τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να εξαπολύσουν επιθέσεις στο σπίτι τους. Έτσι, το πολύ μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η καταπολέμηση της ιδεολογίας του.

Τι είναι αυτό που κάνει αυτή την ιδεολογία τόσο εξαιρετική;
J.S.: Το ISIS έχει βρει έναν τρόπο να είναι ελκυστικό, όχι μόνο σε μουσουλμάνους που στερούνται πολιτικών δικαιωμάτων στην περιοχή της Ευρώπης και πέραν αυτής, αλλά και για τους ανθρώπους που θέλουν να καταστρέψουν την ελίτ της εξουσίας. Απευθύνεται σε μουσουλμάνους και υποψήφιους οι οποίοι είναι δυσαρεστημένοι με τις κοινωνίες στις οποίες ζουν. Ναι, η ιδεολογία στηρίζεται στα ισλαμικά κείμενα, είναι μια παραλλαγή του Salafi τζιχάντ. Αλλά η επιρροή της είναι πολύ ευρύτερη. Η Αλ Κάιντα είναι μια ελιτίστικη οργάνωση, το ISIS είναι μια λαϊκίστικη οργάνωση. Επιδιώκει να παραπλανήσει οποιονδήποτε είναι πρόθυμος να συμμετάσχει –όχι μόνο μαχητές, αλλά και φοιτητές ιατρικής, μηχανικούς, και χρήστες κοινωνικών δικτύων. Ένα από τα μοναδικά χαρακτηριστικά της ομάδας είναι ότι προσαρμόζει την αφήγησή της στους επιμέρους νεοσύλλεκτους. Αυτή η ιδεολογία αγγίζει και τους ανθρώπους που ταυτίζονται με τους καταπιεσμένους, ακόμη κι αν δεν είναι οι ίδιοι καταπιεσμένοι.

Τι σημαίνει ο φόβος για εσάς;
J.S.: Ο φόβος είναι μια συναισθηματική και φυσιολογική αντίδραση στην απειλή του θανάτου ή ενός χτυπήματος. Ο φόβος μπορεί να χρησιμοποιηθεί πολιτικά. Μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ως όπλο. Αυτό που κάνει την τρομοκρατία τόσο αποτελεσματική είναι ότι ακόμα κι αν είναι αρκετά σπάνια, προκαλεί μεγάλο φόβο. Όταν μπούμε σε ένα αυτοκίνητο ή ανέβουμε σε ένα ποδήλατο, εκθέτουμε τους εαυτούς μας σε πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο από οτιδήποτε άλλο κάνουμε στην καθημερινότητά μας, αλλά δεν σκεφτόμαστε αυτό τον κίνδυνο, διότι έχουμε την ψευδαίσθηση ότι έχουμε τον πλήρη έλεγχο. Όμως, η τρομοκρατία είναι τυχαία, και αυτό μας φοβίζει. Υπάρχουν εικόνες που δεν βγαίνουν από το μυαλό μας –εκρήξεις, μαζικές εκτελέσεις, κτήρια που καταρρέουν. Έχουν κολλήσει στο μυαλό μας. Και αυτό είναι το νόημα της τρομοκρατίας. Η δύναμη του φόβου είναι τόσο πολύ μεγαλύτερη από αυτή της πραγματικής ζημίας.

Μήπως δίνουμε πολλή προσοχή στον ISIS; Δεν θα ήταν καλύτερα να τον αγνοούμε;
J.S.: Αυτό είναι πολύ δύσκολο να το κάνουμε. Οι άνθρωποι περιμένουν από τα μέσα ενημέρωσης να αναφέρουν την είδηση, καλή ή κακή. Οι τρομοκράτες καταλαβαίνουν ότι το να προσελκύσουν την προσοχή πάνω τους είναι πολύ σημαντικό. Ο Ζαουάχρι, ο σημερινός ηγέτης της Αλ Κάιντα, αναφέρεται στα μέσα ενημέρωσης ως το πιο σημαντικό πεδίο της μάχης. Είναι ένα δίλημμα για μας. Η Μάργκαρετ Θάτσερ αποκάλεσε τα μέσα ενημέρωσης το οξυγόνο της τρομοκρατίας. Γνωρίζουμε, στατιστικά μιλώντας, ότι αυτό δεν είναι μια σημαντική απειλή. Αλλά είμαστε και συναισθηματικά όντα. Ακόμη και οι εμπειρογνώμονες κινδύνων, εκπαιδευμένοι για να αξιολογούν τις πιθανότητες, αντιδρούν συναισθηματικά στην προσωπική τους ζωή. Ένα πράγμα που βλέπω στη χώρα μου τώρα είναι ότι ορισμένοι από τους υποψήφιους πολιτικούς εκμεταλλεύονται τον φόβο των ανθρώπων για να προωθηθούν οι ίδιοι. Μερικοί δεν αναγνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ των απλών μουσουλμάνων και των τρομοκρατών της τζιχάντ. Αυτό έχει το αντίθετο από το επιθυμητό αποτέλεσμα. Το ISIS έχει γράψει ότι θέλει η Δύση να γίνει ένα ανυπόφορο μέρος για τους απλούς μουσουλμάνους, ώστε αυτοί να πρέπει να επιλέξουν είτε να ενταχθούν στους “σταυροφόρους” ή να συμμετέχουν στο ISIS. Αυτή η πόλωση είναι ακριβώς ό,τι θέλει το  ISIS.

Η συνέντευξη δόθηκε στον Michael Grimm

*Η Jessica Stern είναι συν-συγγραφέας του βιβλίου «ISIS: Το κράτος του τρόμου». Είναι ερευνήτρια καθηγήτρια στο Pardee School of Global Studies του Πανεπιστημίου της Βοστόνης και Advanced Academic Candidate του Ινστιτούτου Ψυχανάλυσης της Μασαχουσέτης. Έχει διδάξει για την τρομοκρατία στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, και υπηρέτησε στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας του Προέδρου Κλίντον. Έχει ταξιδέψει σε πολλές χώρες για να μιλήσει με τρομοκράτες, αλλά διαπίστωσε ότι αυτό δεν είναι δυνατό με τα μέλη του ISIS, ειδικά για μια γυναίκα. Για το βιβλίο της, “Terror in the Name of God: Why Religious Militants Kill”, το 2003, πήρε συνεντεύξεις από χριστιανούς, εβραίους και μουσουλμάνους εξτρεμιστές, καθώς και από πολέμιους των αμβλώσεων και οπαδούς του βομβιστή της Οκλαχόμα Σίτι Timothy McVeigh, ο οποίος εκτελέστηκε το 2001 για τον θάνατο 168 ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους μετά από επίθεσή του σε ένα ομοσπονδιακό κτήριο το 1995.

 Διαβάστε επίσης: Τρομοκρατική επίθεση στο Βέλγιο – Η ασφαλιστική διάσταση