Συνταξιοδοτικά Προγράμματα: η διεθνής εμπειρία και οι προοπτικές ανάπτυξης στην Ελλάδα

Του Γιώργου Νεκτάριου,
Placement Leader – Mercer Marsh Benefits

Οι αγορές ιδιωτικών Συνταξιοδοτικών προγραμμάτων έχουν τις υψηλότερες προοπτικές ανάπτυξης σε χώρες όπου τόσο οι αγορές asset management όσο και τα δημόσια συστήματα συντάξεων είναι σχετικά περιορισμένα. Στην Ελλάδα, όπου τα ποσοστά αναπλήρωσης των συντάξεων θα προσεγγίσουν ποσοστά χαμηλότερα του 50% έως το 2040, το έδαφος είναι πρόσφορο για σχεδιασμό και παροχή συμπληρωματικών συνταξιοδοτικών προϊόντων, αλλά και προώθηση προϊόντων τύπου Annuities.

Μια πρόσφατη έκθεση της McKinsey & Co. προσφέρει πολύτιμες συμβουλές για τις προοπτικές ανάπτυξης των Συνταξιοδοτικών προγραμμάτων –μέσω ασφαλιστικών εταιρειών– σε διεθνές επίπεδο. Διαπιστώνει ότι οι δυνατότητες ανάπτυξης εξαρτώνται από (α) τη σχετική ισχύ των υφιστάμενων κρατικών συστημάτων συντάξεων και (β) την ωρίμανση της λιανικής αγοράς του asset management. Για παράδειγμα, οι πολύ ελκυστικές αγορές της Κίνας, της ΝΑ. Ασίας και της Λατινικής Αμερικής βρίσκονται σε χώρες με αδύναμα συστήματα συντάξεων και με περιορισμένη εμβέλεια των asset managers. Αντίθετα, σε χώρες με περιορισμένα συστήματα συντάξεων, αλλά με εκτεταμένα και ώριμα συστήματα asset management, οι ασφαλιστικές εταιρείες Ζωής απειλούνται από αυτούς. Αυτό συμβαίνει –για παράδειγμα– στις ΗΠΑ, όπου οι asset managers έχουν αναπτύξει ευρύτατα δίκτυα πωλήσεων αποταμιευτικών προϊόντων, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται και χαμηλού κόστους Exchange-Traded Funds (ETFs) και Target-date Funds (TDFs).

Οι αγορές ιδιωτικών Συνταξιοδοτικών προγραμμάτων έχουν τις υψηλότερες προοπτικές ανάπτυξης σε χώρες όπου τόσο οι αγορές asset management όσο και τα δημόσια συστήματα συντάξεων είναι σχετικά περιορισμένα.

Διεθνώς προκύπτουν τρεις ομάδες αγορών, με τις αντίστοιχες προοπτικές ανάπτυξης:

1) Κορεσμένες αγορές: Τυποποίηση και χαμηλά κόστη διαχείρισης

Τα δημόσια συστήματα συντάξεων στις ΗΠΑ, τον Καναδά και στις Αγγλοσαξονικές χώρες προσφέρουν περιορισμένα ποσοστά αναπλήρωσης στους συνταξιούχους (κάτω από 45%), αλλά έχουν δοθεί κίνητρα στον πληθυσμό να επενδύσει σε τυποποιημένα αποταμιευτικά προϊόντα των asset managers, οι οποίοι κυριαρχούν στους τομείς αυτούς. Οι ασφαλιστικές εταιρείες δεν έχουν τη δυνατότητα να αντιμετωπίσουν αυτόν τον ανταγωνισμό, επειδή υστερούν σε επίπεδο τυποποίησης και, κυρίως, λόγω υψηλότερου κόστους διαχείρισης. Στις ΗΠΑ, το ποσοστό «Ασφάλιστρα Ζωής/ΑΕΠ» είναι στο 2,8%, ενώ ήταν μηδενικό το ετήσιο ποσοστό αύξησης των ασφαλίστρων στην περίοδο 2011-2017.

Επίσης, στις ώριμες αγορές της Ιαπωνίας και της Νότιας Κορέας, οι Ασφαλίσεις Ζωής είναι ήδη αναπτυγμένες, με ποσοστά «Ασφαλίστρων Ζωής/ΑΕΠ» κοντά στο 6,8%, αλλά πλέον έχουν σταθεροποιηθεί λόγω κορεσμού (μηδενικό ετήσιο ποσοστό ανάπτυξης στην περίοδο 2011-2017).

2) Ευρώπη: Ευκαιρίες λόγω μείωσης του ρόλου του κράτους

Στην Ευρώπη, τα συστήματα συντάξεων είναι πιο γενναιόδωρα σε σχέση με τις ΗΠΑ και τις Αγγλοσαξονικές χώρες, ενώ οι αγορές του asset management είναι λιγότερο αναπτυγμένες. Πολλοί εργαζόμενοι συμπληρώνουν τις συντάξεις τους με προϊόντα που παρέχουν ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες Ζωής, με αποτέλεσμα τα ποσοστά «Ασφαλίστρων Ζωής/ΑΕΠ» να κυμαίνονται μεταξύ 3% και 6%, αλλά οι ετήσιοι ρυθμοί ανάπτυξης παραμένουν χαμηλοί. Οι εξελίξεις αυτές οφείλονται: (α) στα επιτόκια, (β) στη γήρανση του πληθυσμού και (γ) στη χαμηλή οικονομική ανάπτυξη των περισσότερων χωρών.

Τα χαμηλά επιτόκια έχουν παίξει έναν σημαντικό ρόλο στη στασιμότητα των συγκεκριμένων ασφαλίσεων στην Ευρώπη, ενώ στο παρελθόν η ανάπτυξη των αγορών βασίστηκε στα ασφαλιστήρια εγγυημένων αποδόσεων. Με βάση στοιχεία της ΕΙΟΡΑ («Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων»), τα μισά ασφαλιστήρια στην Ευρώπη ήταν εγγυημένων αποδόσεων. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τις κεφαλαιακές απαιτήσεις του Solvency II, οδήγησε στην υιοθέτηση των προϊόντων unit-linked από τους Ευρωπαίους ασφαλιστές. Πράγματι, την περίοδο 2015-2019, τα 2/3 των παγκόσμιων πωλήσεων προϊόντων «unit-linked» έλαβαν χώρα στην Ευρώπη.

Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν αρκετές διαφοροποιήσεις μεταξύ των ευρωπαϊκών ασφαλιστικών αγορών. Σε χώρες με γενναιόδωρα συστήματα συντάξεων, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία, δεν υπάρχουν σημαντικά περιθώρια ανάπτυξης. Σε άλλες χώρες, όπως η Γερμανία και η Γαλλία, τα ποσοστά αναπλήρωσης των συντάξεων είναι, αντίστοιχα, στο 38% και στο 61%, ενώ οι λιανικές αγορές asset management είναι ισχυρότερες στη Γερμανία σε σχέση με τη Γαλλία.

Ταυτόχρονα, όμως, σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες παρατηρείται μια συρρίκνωση του ρόλου του κράτους στην παροχή των συντάξεων και μια συστηματική μετακίνηση από τα συστήματα συντάξεων «καθορισμένων παροχών» σε «καθορισμένων εισφορών». Επομένως, τα κενά στην επάρκεια των συντάξεων και η υιοθέτηση των «καθορισμένων εισφορών» δημιουργούν νέες προοπτικές για τις ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες στην Ευρώπη. Σε αυτή την κατεύθυνση θα συμβάλει και το νέο τυποποιημένο προϊόν Pan-European Personal Pension (PEPP) που προωθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Η περίπτωση της Μεγάλης Βρετανίας έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι έχει τη μεγαλύτερη αγορά Συνταξιοδοτικών προγραμμάτων στην Ευρώπη, ακριβώς επειδή το δημόσιο σύστημα συντάξεων προσφέρει, αναλογικά, τις χαμηλότερες συντάξεις στην Ευρώπη. Σε προηγούμενο άρθρο (τεύχος Δεκεμβρίου 2022) στο περιοδικό «ασφαλιστική αγορά» είχε γίνει αναφορά στη μεγάλη ανάπτυξη των Bulk Annuities. Μια νέα εξέλιξη πρέπει τώρα να επισημανθεί. Το BREXIT δημιουργεί νέες συνθήκες ανταγωνισμού προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. Με πρόσφατη ρύθμιση, μειώνονται κατά 65% τα εποπτικά κεφάλαια που απαιτούσε το Solvency II για την άσκηση μακροχρόνιων ασφαλίσεων του κλάδου Ζωής. Αυτό συνεπάγεται: (α) την άμεση απελευθέρωση αποθεματικών κεφαλαίων, ύψους 14 δισεκατομμυρίων λιρών, και (β) την εκμετάλλευση από την ασφαλιστική αγορά του Λονδίνου του θεσμικού πλεονεκτήματος (regulatory arbitrage).

3) Αναπτυσσόμενες Οικονομίες: Αναπτυξιακή Δυναμική

Σε όλες τις αναπτυσσόμενες ασιατικές χώρες τα συστήματα συντάξεων προσφέρουν ποσοστά αναπλήρωσης κάτω από το 45% και οι αγορές asset management δεν είναι επαρκώς αναπτυγμένες. Επομένως, οι προοπτικές ανάπτυξης της ιδιωτικής ασφάλισης είναι σημαντικές. Την τελευταία δεκαετία, οι αγορές αυτές συμβάλλουν κατά 50% στην αύξηση των παγκόσμιων ασφαλίστρων του κλάδου Ζωής και κατά 84% στην αύξηση των Annuity προϊόντων.

Ιδιαίτερο παράδειγμα δυναμικής ανάπτυξης αποτελεί η Κίνα, στην οποία τα νοικοκυριά διαθέτουν σε μετρητά το 36% των περιουσιακών στοιχείων τους (τα αντίστοιχα ποσοστά είναι 4% για τις ΗΠΑ, 5% για τον Καναδά, 16% για τη Γερμανία και 17% για τη Γαλλία). Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την προσφορά ασφαλιστηρίων εγγυημένων αποδόσεων αποτελούν πολύ ισχυρούς μηχανισμούς για τη διαχρονική ανάπτυξη των Συνταξιοδοτικών προγραμμάτων. Σήμερα, το ποσοστό των «Ασφαλίστρων Ζωής/ΑΕΠ» είναι στο 2,7%, αλλά ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης ήταν 17% στην περίοδο 2011-2017. Τα τελευταία χρόνια οι τράπεζες έχουν εισέλθει στον ανταγωνισμό με την ιδιωτική ασφάλιση, με την ανάπτυξη εκτεταμένων ψηφιακών υποδομών για την ταυτόχρονη προώθηση ασφαλίσεων των κλάδων Ζωής καθώς και υπηρεσιών asset management. Οι ίδιες τάσεις παρατηρούνται και στις υπόλοιπες ασιατικές αγορές, λόγω του γεγονότος ότι οι καταναλωτές είναι ήδη πολύ εξοικειωμένοι με τις ψηφιακές εφαρμογές, πολύ περισσότερο από τους καταναλωτές στη Δύση.

Στις αναπτυσσόμενες αγορές της Λατινικής Αμερικής ξεχωρίζει η Βραζιλία, όπου οι ασφαλίσεις του κλάδου Ζωής αυξάνονται με γρήγορους ρυθμούς και έχουν αποκτήσει σοβαρό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε σχέση με τους asset managers. Τα ποσοστά «Ασφαλίστρων Ζωής/ΑΕΠ» είναι στο 2,7%, αλλά ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης ήταν 16% στην περίοδο 2011-2017.

Οι Προοπτικές για την Ελλάδα

Όσον αφορά στην Ελλάδα, η παραπάνω ανάλυση ερμηνεύει την περιορισμένη ανάπτυξη των Συνταξιοδοτικών προγραμμάτων –μέσω ασφαλιστικών εταιρειών– μέχρι σήμερα, λόγω του γεγονότος της παροχής των πιο γενναιόδωρων συντάξεων στην Ευρώπη από το δημόσιο σύστημα συντάξεων της χώρας. Μετά από τα τρία Μνημόνια, όμως, τα ποσοστά αναπλήρωσης των συντάξεων έχουν μειωθεί από 95% σε 65% και, μέχρι το 2040, θα προσεγγίσουν ποσοστά χαμηλότερα του 50%. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τη σχετική υπανάπτυξη του τομέα του asset management, παρέχει τη μεγάλη ευκαιρία στις εγχώριες ασφαλιστικές εταιρείες να σχεδιάσουν την ανάπτυξή τους με την παροχή συμπληρωματικών συνταξιοδοτικών προϊόντων, είτε με ατομικά είτε με ομαδικά ασφαλιστήρια προγράμματα.

Πρόσθετη ανάπτυξη μπορεί να προέλθει από τον σχεδιασμό και την προώθηση προϊόντων τύπου Annuities, για τη συστηματική ρευστοποίηση των αποταμιεύσεων, που θα έχουν δημιουργηθεί μέσω των ιδιωτικών Συνταξιοδοτικών προγραμμάτων, καθώς και των Ταμείων Επαγγελματικής Ασφάλισης για Συντάξεις.

Ακολουθήστε την ασφαλιστική αγορά στο Google News