Ιδιωτική Ασφάλιση: Μερικό υποκατάστατο ή συμπλήρωμα της κοινωνικής ασφάλισης;

Tου Λυκούργου Λιαρόπουλου, Ομότιμου Καθηγητή Πανεπιστημίου Αθηνών*

Η ανάγκη για ασφάλεια έναντι κινδύνων εμφανίσθηκε όταν ο άνθρωπος ξέφυγε από το κυνήγι της καθημερινής επιβίωσης. Από την απλή αποταμίευση χρυσού για στρατιωτικούς σκοπούς της αρχαιότητας, στην εμφάνιση των επαγγελματικών ενώσεων (Guilds) στο Μεσαίωνα, στην Ασφάλιση των εμπορευμάτων και πλοίων στην Αναγέννηση, φτάσαμε στην Κοινωνική Ασφάλιση για σύνταξη, ανεργία και υγεία του 20ού αιώνα. Κοινός παρονομαστής η ύπαρξη πλεονάσματος μετά την ικανοποίηση βιοτικών και άλλων αναγκών.   

Το πλεόνασμα που κατευθύνεται στην κοινωνική ασφάλιση στον 21ο αιώνα εξαρτάται από τον πλούτο και το εισόδημα που δημιουργούν οι κοινωνίες, δηλαδή οι πολίτες. Είτε με εισφορές ως εργαζόμενοι, είτε με φόρους ως καταναλωτές, εισοδηματίες, ελεύθεροι επαγγελματίες ή επιχειρηματίες, οι πολίτες εισφέρουν για μελλοντικές απολαβές. Η πηγή, όμως, της χρηματοδότησης επηρεάζει τόσο την αποτελεσματικότητα της ασφάλισης, όσο και της οικονομίας, ιδιαίτερα με την παγκοσμιοποίηση των οικονομιών μετά το 1990.

Το φαινόμενο της τελευταίας 20ετίας είναι η κυριαρχία του κεφαλαίου σε βάρος της εργασίας. Φυσικό επακόλουθο, η αδυναμία των συστημάτων ασφάλισης που στηρίζονται σε εισφορές εργαζομένων να σηκώσουν το βάρος των συντάξεων και της υγείας, καθώς όλοι ζούμε περισσότερο και γεννάμε λιγότερο. Η άλλη πηγή είναι η φορολογία, που περιλαμβάνει και έσοδα από το κεφάλαιο και τον πλούτο, αλλά τα συνολικά έσοδα δεν επαρκούν απαραιτήτως για την παροχή των ίδιων παροχών σε όλους, σε ύψος που θα ικανοποιεί όλους. Η μόνη λύση είναι η διαφοροποίηση της πηγής εσόδων, αλλά και παροχών, μέσω επιλογών που περιλαμβάνουν και την ιδιωτική ασφάλιση.

Εδώ τίθεται το κύριο ζήτημα της ισοτιμίας, καθώς διαπιστωμένο συνοδό φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης είναι η αύξηση των εισοδηματικών ανισοτήτων και, τελευταία, των υφεσιακών φαινομένων, καθώς η κατανάλωση πέφτει. Σε ορισμένες χώρες, η ιδιωτική ασφάλιση νοείται ως υποκατάστατο της κοινωνικής, όπου ο ασφαλισμένος επιλέγει φορέα (opting out). Αυτό, αναπόφευκτα, στερεί έσοδα από την κοινωνική ασφάλιση και απειλεί τη βιωσιμότητά της. Η επιλογή του τρόπου ασφάλισης είναι, συνεπώς, καθαρά πολιτικό και ηθικό ζήτημα και επιλογή. Σημασία, όμως, έχει και η σχέση ασφάλισης και οικονομίας, αφού το ύψος του εισοδήματος που διατίθεται για την ασφάλιση επηρεάζει την ανταγωνιστικότητα της οικονομίας.

Αν υποθέσουμε ότι η κοινωνία συμφωνεί σε ένα επίπεδο προστασίας, γνωρίζουμε το ύψος των φορολογικών πόρων που θα απαιτηθούν. Από εκεί και πέρα, η κοινωνία αποφασίζει αν θα φορολογηθεί το εισόδημα, ο πλούτος ή το κεφάλαιο και τη συμμετοχή εκάστου.  Αν η φορολογία κερδών αποθαρρύνει τις επενδύσεις, θα έχουμε ύφεση και ανεργία. Αν η περιουσία ή το εισόδημα φορολογηθούν υπέρμετρα, θα έχουμε άλλες επιπτώσεις. Στο πλαίσιο αυτής της “κοινωνικής διαπραγμάτευσης”, ο πολίτης καλείται να κάνει επιλογές. Η επιλογή που μεγιστοποιεί την ωφέλεια και ελαχιστοποιεί το κόστος είναι το σύστημα των τριών πυλώνων, με υποχρεωτική εθνική ασφάλιση μέσω της φορολογίας, θεσμοθετημένη αλλά προαιρετική, σε επίπεδο επαγγέλματος, επαγγελματική ασφάλιση και καθαρά προαιρετική συμπληρωματική ατομική ή ομαδική ιδιωτική ασφάλιση.

* Ο κ. Λιαρόπουλος θα είναι ομιλητής στο HILA – AIDA SUMMIT, που θα διεξαχθεί στην Αθήνα, από τις 7 έως τις 9 Μαΐου 2014.