Η ενεργειακή κρίση αναζωπυρώνεται στην Ευρώπη

Σύμφωνα με το Swiss Re Institute, το παγκόσμιο έλλειμμα ενεργειακών πόρων τροφοδοτεί την αύξηση των τιμών και φέρνει στο προσκήνιο το φάντασμα του στασιμοπληθωρισμού στην Ευρώπη. Οι κυβερνήσεις μπορεί να αναλαμβάνουν δράσεις, για να ανακουφίσουν την άμεση οικονομική πίεση των νοικοκυριών, αλλά η Swiss Re βλέπει τον κίνδυνο της «ενεργειακής φτώχειας» να αναζωπυρώνει τις κοινωνικές εντάσεις, εάν η κρίση επιμείνει. Αυτό υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη για οργανωμένα μεταβατικά σχέδια όσον αφορά την κλιματική αλλαγή, που θα επενδύουν περισσότερο σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας με στόχο την επίτευξη των στόχων του Παρισιού.

Οι τιμές των καυσίμων/ενεργειακών προϊόντων εκτοξεύτηκαν τις τελευταίες εβδομάδες του Σεπτεμβρίου. Από τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως τα ορυκτά καύσιμα, η έλλειψη προσφοράς συνέπεσε με την αύξηση της ζήτησης ενέργειας, για την ενεργοποίηση του παγκόσμιου οικονομικού ανοίγματος μετά τον Covid-19. Οι πιο ακραίες διακυμάνσεις αφορούν στις τιμές του φυσικού αερίου (TTF) στην Ευρώπη, οι οποίες αυξήθηκαν κατά 94% σε έναν μήνα και έφτασαν στο ιστορικό υψηλό των 97,80 EUR/MWh, στις 30 Σεπτεμβρίου (βλ. Εικόνα 1, αριστερά). Οι τιμές του πετρελαίου είναι επίσης υψηλές, αν και χαμηλότερες (το αργό Brent αυξήθηκε κατά 7,6% τον Σεπτέμβριο).

Σύμφωνα με τους αναλυτές του Swiss Re Institute, ο χειμώνας θα εντείνει την κρίση και αυτόθα επηρεάσει τις βραχυπρόθεσμες προοπτικές της οικονομίας. Πρώτον, θα ενισχυθεί η πληθωριστική πίεση.Ο ονομαστικός δείκτης τιμών καταναλωτή (ΔΤΚ) της ζώνης του Ευρώ κατά την πρώτη εβδομάδα του Οκτωβρίου ήταν ο υψηλότερος των τελευταίων 13 ετών (+3,4% ετησίως), εν μέρει λόγω του υψηλότερου ενεργειακού κόστους. Οι κίνδυνοι είναι πιο έντονοι στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου ο ονομαστικός ΔΤΚ αναμένεται να πλησιάσει το 4% σε ετήσια βάση το 4ο τρίμηνο. Η πρόβλεψη όσον αφορά τον ονομαστικό ΔΤΚ του Ηνωμένου Βασιλείου αναθεωρήθηκε από τη Swiss Re σε 2,3% (+0,2pp) για το 2021 και 2,7% (+0,4pp) για το 2022. Οι αναλυτές της προβλέπουν, επίσης, ανοδικούς κινδύνους για τον ΔΤΚ της ζώνης του Ευρώ. Δεύτερον, θα επιβαρυνθεί η ήδη επιβραδυνόμενη οικονομική δραστηριότητα. Για παράδειγμα, οι προσπάθειες της Κίνας για χρήση λιγότερου άνθρακα προκάλεσαν επιπτώσεις στη διανομή ενέργειας και διακοπές που οδήγησαν σε μείωση της παραγωγής ¹. Τρίτον, οι υψηλότεροι λογαριασμοί ενέργειας θα δημιουργήσουν δευτερογενή αρνητικά αποτελέσματα, όπως χαμηλότερα διαθέσιμα εισοδήματα και απογοητευτικά εταιρικά κέρδη².

Κυβερνήσεις και κεντρικές τράπεζες από κοινού αναζητούν λύσεις, για να τερματιστεί η κρίση. Όπως επισημαίνεται, όμως, οι κεντρικές τράπεζες έχουν περιορισμένη ικανότητα να επιλύσουν αυτό το πρόβλημα και είναι πιθανώς διχασμένες μεταξύ τού αν θα αντιμετωπίσουν τον αυξανόμενο πληθωρισμό ή την επιβράδυνση της ανάπτυξης. Σύμφωνα με τη Swiss Re, αυτό που πρέπει να προσέξουν είναι πώς αυτή η ενεργειακή κρίση επηρεάζει τις μακροπρόθεσμες προσδοκίες για πληθωρισμό. Ένα δυσμενές σενάριο θα ήταν αν πυροδοτούσε μια άτακτη άνοδο των μακροπρόθεσμων προσδοκιών όσον αφορά τον πληθωρισμό, γεγονός που θα μπορούσε να ωθήσει τις κεντρικές τράπεζες να εξομαλύνουν ταχύτερα τα επιτόκια. Αυτός ο κίνδυνος είναι πιο έντονος στο Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ, όπου οι μακροπρόθεσμες προσδοκίες για τον πληθωρισμό είναι ήδη πάνω από τους στόχους της κεντρικής τράπεζας, σε αντίθεση με τη ζώνη του ευρώ.

Η Swiss Re θεωρεί ότι οι κυβερνήσεις πρέπει να κάνουν λεπτούς χειρισμούς εξισορρόπησης, για να μην οδηγήσει σε κοινωνικές εντάσεις η αύξηση των τιμών στην ενέργεια. Η ζήτηση για οικιακή ενέργεια και βενζίνη είναι ανελαστική –ανταποκρίνεται ελάχιστα στις μεταβολές των τιμών. Το αυξανόμενο κόστος λειτουργεί ως “φόρος” για τους καταναλωτές, μειώνοντας δυσανάλογα το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών με χαμηλό εισόδημα, τη στιγμή που αποσύρονται τα μέτρα στήριξης για τον Covid-19. Αυτή η σύμπτωση κινδυνεύει να πυροδοτήσει κοινωνικές αναταραχές, με τη μακροχρόνια δυσαρέσκεια για την «ενεργειακή φτώχεια» να ξεσπά ήδη το φετινό καλοκαίρι στις ισπανικές πόλεις.

Αναγνωρίζοντας την ανάγκη να αποφευχθεί η αναζωπύρωση διαδηλώσεων, όπως οι διαμαρτυρίες των «κίτρινων γιλέκων» στη Γαλλία το 2018, οι κυβερνήσεις προχώρησαν σε γρήγορες λύσεις, για να προστατεύσουν τους πιο ευάλωτους από τους υψηλούς λογαριασμούς ενέργειας. Τέτοιες λύσεις είναι οι προτεινόμενες επιδοτήσεις (π.χ. στη Γαλλία) ή η μείωση φόρων στην ενέργεια (π.χ. στην Ισπανία). Το Ηνωμένο Βασίλειο, από την άλλη, έθεσε ξανά σε λειτουργία παλιά εργοστάσια άνθρακα, αλλά αυτό έρχεται σε σύγκρουση με τους πράσινους στόχους της ΕΕ και προκαλεί τις αντιδράσεις των ακτιβιστών.

Τι μας διδάσκει η κρίση;

Σύμφωνα με τους αναλυτές της Swiss Re, η ενεργειακή κρίση δεν θέτει υπό αμφισβήτηση την ανάγκη για περισσότερες δράσεις για το κλίμα, αλλά δείχνει ότι η μετάβαση μπορεί να είναι πολύ επίπονη και πολύπλοκη. Οι σημερινές ενεργειακές ελλείψεις είναι εν μέρει μια ακούσια συνέπεια της πολυετούς παγκόσμιας προσπάθειας για μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, τη στιγμή που η ισχύς των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας δεν έχει αυξηθεί αρκετά γρήγορα και είναι ακόμη ευάλωτη στη μεταβλητότητα. Για παράδειγμα, στην Ευρώπη, ταχύτητες ανέμου κάτω από τον μέσο όρο στη Βόρεια Θάλασσα, είχαν ως αποτέλεσμα την ανεπαρκή παραγωγή αιολικής ενέργειας, που επιδείνωσε αυτήν την ενεργειακή κρίση (βλ. Εικόνα 1, δεξιά) ³. Η μείωση της στάθμης των σκανδιναβικών δεξαμενών νερού έχει, επίσης, εμποδίσει την παραγωγή ικανοποιητικής υδροηλεκτρικής ενέργειας⁴. Όπως επισημαίνει η Swiss Re, χρειάζονται πολύ περισσότερες επενδύσεις σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, καθώς ο πλανήτης μειώνει την εξάρτησή του από τα ορυκτά καύσιμα. Αυτό θα αυξήσει την πίεση για πιο συγκεκριμένες δράσεις, οι οποίες θα αποφασιστούν στο COP26, το ετήσιο συνέδριο του ΟΗΕ για την κλιματική αλλαγή.

Ο ασφαλιστικός κλάδος, ως πάροχος υπηρεσιών μεταφοράς κινδύνου, γνώστης του κινδύνου και μακροπρόθεσμος επενδυτής, μπορεί να συμβάλει στη διευκόλυνση της μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Η ανάπτυξη πράσινων τεχνολογιών και η κατασκευή νέων ενεργειακών υποδομών, συμπεριλαμβανομένων αυτών που εξυπηρετούν στην δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα, θα δημιουργήσει νέες ασφαλιστικές και επενδυτικές ευκαιρίες. Σε γενικές γραμμές, η δέσμευση για τη δημιουργία “net zero” περιουσιακών στοιχείων και ασφαλιστικών χαρτοφυλακίων, καθώς και Σ.Δ.Ι.Τ. με κριτήρια βιωσιμότητας στον πυρήνα τους, μπορούν να βοηθήσουν στην ώθηση των ενδιαφερόμενων φορέων σε παγκόσμιο επίπεδο προς ένα πιο πράσινο μέλλον.

 1 Ο επίσημος δείκτης PMI της Κίνας έπεσε σε επίπεδα συρρίκνωσης τον Σεπτέμβριο, για πρώτη φορά από τον Μάρτιο του 2020, εν μέσω περικοπών στην παραγωγή που προκλήθηκαν από διακοπές στην παροχή ενέργειας.

2 Ο Δείκτης Τιμών Παραγωγού της Ευρωζώνης βρίσκεται στο υψηλότερο επίπεδο όλων των εποχών, 12,1% ετησίως.

3 Στη Γερμανία, η παραγωγή αιολικής ενέργειας ήταν 50% χαμηλότερη από τον μέσο όρο πέντε ετών, κατά τις δύο πρώτες εβδομάδες του Σεπτεμβρίου. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η αιολική ενέργεια παρέχει συνήθως πάνω από το 20% της ισχύος του Ηνωμένου Βασιλείου, αλλά πρόσφατα το ποσοστό αυτό ήταν κάτω από το 10%. Οι τιμές του φυσικού αερίου αυξάνονται σε όλο τον κόσμο | The Economist

4 “Europe’s Power Crisis moves North as Water Shortage Persists”, Yahoo Finance, 4 Οκτωβρίου 2021

Ακολουθήστε την Ασφαλιστική Αγορά στο Google News