Ασφαλιστικό: Ήρθε (;) η ώρα της συναίνεσης για μια βιώσιμη λύση

της Σούλας Κορμά

«Το Συνταξιοδοτικό στην Ελλάδα του σήμερα» επέλεξε να “φωτίσει” η Ένωση Αναλογιστών Ελλάδος (Ε.Α.Ε.) στο ετήσιο συνέδριό της, που πραγματοποιήθηκε στις 2 Δεκεμβρίου, στο Μέγαρο Μουσικής, με περισσότερους από 420 συμμετέχοντες. Ήταν, αναμφισβήτητα, η κορυφαία εκδήλωση της χρονιάς: και ως προς την επιλογή του θέματος, και ως προς την οργάνωση, και ως προς την ανάδειξη του ρόλου και της σημασίας του θεσμού της Ιδιωτικής Ασφάλισης. Με τέτοιες εκδηλώσεις –και όχι με άλλου είδους– αναδεικνύεται η σημασία του Θεσμού και αξίζουν συγχαρητήρια όχι μόνον στον Πρόεδρο και τον Αντιπρόεδρο της ΕΑΕ, κ.κ. Πάνο Δημητρίου και Δημήτρη Μαζαράκη, αλλά και σε όλο το Δ.Σ. της ΕΑΕ, στην οργανωτική επιτροπή, στον κ. Κων/νο Πάντο, Γεν. Γραμματέα, που είχε αναλάβει τον ρόλο του συντονισμού της εκδήλωσης, αλλά και στον κ. Ηρακλή Δασκαλόπουλο, Μέλος Δ.Σ. της ΕΑΕ, για τις εύστοχες ερωτήσεις του στη συζήτηση του πρώτου πάνελ.

Οι αναλογιστές γνωρίζουν, ίσως καλύτερα παντός άλλου, λόγω της επιστημονικής εξειδίκευσής τους, τις πτυχές του συνταξιοδοτικού, του φλέγοντος αυτού θέματος που ταλανίζει χρόνια τώρα την ελληνική κοινωνία και η Πολιτεία δεν έχει καταφέρει να επιλύσει. Επέλεξαν, λοιπόν, να αναδείξουν το θέμα, με σκοπό να συνδράμουν στον διάλογο για την εξεύρεση μιας λύσης βιώσιμης, δίκαιης, ρεαλιστικής και εφικτής υπό τις παρούσες συνθήκες, επισημαίνοντας, διά στόματος του Προέδρου της Ε.Α.Ε., κ. Πάνου Δημητρίου, ότι το συνταξιοδοτικό πρέπει να βγει από το κάδρο της αντιπαράθεσης των κομμάτων, για να μπορέσει να επιλυθεί ως πρόβλημα. Ανάλογη ήταν και η τοποθέτηση του Αντιπροέδρου της ΕΑΕ, κ. Δημήτρη Μαζαράκη, ο οποίος στο κλείσιμο των εργασιών του Συνεδρίου υπογράμμισε ότι το ασφαλιστικό δεν αφορά μόνον τη δική μας ζωή, αλλά πρωτίστως τη ζωή των παιδιών μας και χάριν αυτών απαιτείται συναίνεση και συνεννόηση για ένα μακροχρόνια βιώσιμο συνταξιοδοτικό σύστημα.

Το ερώτημα που προκύπτει, ωστόσο, είναι αν είναι διατεθειμένα τα κόμματα να αφήσουν εκτός της στείρας αντιπαράθεσής τους το ζήτημα του ασφαλιστικού συστήματος κι αν είναι έτοιμα να αποδεχθούν και να προτείνουν στην κοινωνία ένα μίγμα περισσότερων σχημάτων, που συνδυάζουν στοιχεία διανεμητικά, κεφαλαιοποιητικά και προαιρετικής αποταμίευσης (σύστημα τριών πυλώνων). Βέβαια, αν δει κανείς το θέμα ψύχραιμα και ρεαλιστικά, μάλλον θα καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίστηκαν οι κυβερνήσεις των τελευταίων ετών το θέμα του ασφαλιστικού έχει κάνει αναπότρεπτη πλέον τη συμπλήρωσή του με εναλλακτικά σχήματα, γιατί πολύ απλά ο… λογαριασμός δεν βγαίνει.

Η μεγάλη εικόνα…

Ποια είναι, όμως, σήμερα η “μεγάλη εικόνα” του συνταξιοδοτικού μας συστήματος και των συνθηκών που επικρατούν στην ελληνική κοινωνία και οικονομία και αναπόφευκτα το επηρεάζουν; Παραθέτουμε, πολύ επιγραμματικά, κάποιες από τις χαρακτηριστικές επισημάνσεις των ομιλητών:

• Ανισορροπία συνταξιούχων – ενεργού πληθυσμού – εργαζομένων (η πυραμίδα έχει αναστραφεί). Η σχέση απασχολούμενων και συνταξιούχων είναι περίπου 1,3:1.
• Υπογεννητικότητα (κάθε γυναίκα γεννάει 1,3 παιδιά)
• Αδήλωτη εργασία, που ανέρχεται στο 40%.
• Το 50% των συνταξιούχων λαμβάνει σύνταξη κάτω από €700.
• Η συνταξιοδοτική δαπάνη αντιστοιχεί στο 18% του ΑΕΠ (στην ΕΕ είναι 12%-13%).
• Το αναλογιστικό έλλειμμα του συνταξιοδοτικού μας συστήματος υπολογίζεται σε €470 δις μέχρι το 2060 (σε αποπληθωρισμένες τιμές).
• Τα έτη 2000-2015 καταβλήθηκαν €220 δις από τον κρατικό προϋπολογισμό στα Ταμεία.
• Μεταξύ των ετών 2010-2016 οι προβλεπόμενες παροχές μειώθηκαν κατά €45 δις.
• Οι εισφορές εργαζομένων – εργοδοτών (για κύρια και επικουρική σύνταξη) ανέρχονται στο 27%.
• Το ετήσιο έλλειμμα της κοινωνικής ασφάλισης, το οποίο καλύπτει το κράτος από τον κρατικό προϋπολογισμό, είναι περίπου 10% του ΑΕΠ.
• 1, 1 εκατομμύρια άνεργοι.
• Εισφοροδιαφυγή ύψους €6 δις ετησίως.

Τα παραπάνω περιγράφουν αυτό που εύστοχα χαρακτήρισε ο κ. Γιαννίτσης ιδιότυπη κατάσταση, «όπου το ασφαλιστικό το ίδιο καθηλώνει την ανάπτυξη, και η καθηλωμένη ανάπτυξη επιδεινώνει το ασφαλιστικό».

Αν εξαιρέσει κανείς τα όσα δήλωσαν οι κ.κ. Νίκος Φράγκος (τ. Γενικός Γραμματέας Κοινωνικών Ασφαλίσεων Υπουργείου Εργασίας, Καθηγητής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών) και Αναστάσιος Πετρόπουλος (Υφυπουργός Αρμόδιος για θέματα Κοινωνικών Ασφαλίσεων), που θεωρούν ότι με την πρόσφατη ασφαλιστική μεταρρύθμιση (νόμος 4387/2016) τέθηκαν οι βάσεις επίλυσης του προβλήματος, κοινή συνισταμένη των δηλώσεων των υπολοίπων είναι ότι το ασφαλιστικό σύστημα εξακολουθεί να μην είναι βιώσιμο, δίκαιο και ανταποδοτικό.

Κοινή συνισταμένη, επίσης, απετέλεσε η αναγνώριση της ανάγκης υιοθέτησης ενός νέου συστήματος, που να συνδυάζει τόσο το κεφαλαιοποιητικό όσο και το αναδιανεμητικό σύστημα. Στον χαιρετισμό του, ο Πρόεδρος της ΓΣΕΕ, κ. Γιάννης Παναγόπουλος, πρότεινε τη δημιουργία ενός Εθνικού Επαγγελματικού Ταμείου, που θα μπορεί να παράσχει επικουρική ασφάλιση, για να δοθεί προοπτική και ελπίδα στους νέους εργαζόμενους, υπογραμμίζοντας επιπρόσθετα ότι απαιτείται σειρά παρεμβάσεων για αύξηση της απασχόλησης και περιορισμό της αδήλωτης εργασίας, και σαφής διαχωρισμός ανάμεσα στην κοινωνική και ασφαλιστική πολιτική. «Την κοινωνική πολιτική δεν πρέπει να την επιβαρύνεται το ασφαλιστικό σύστημα», είπε χαρακτηριστικά.

Ο Αντιπρόεδρος του ΣΕΒ, κ. Κων/νος Μπίτσιος, από την πλευρά του, τάχθηκε υπέρ της υιοθέτησης συστήματος ασφάλισης τριών πυλώνων. Αν γίνει αυτό, όπως είπε χαρακτηριστικά, «θα έχουμε κάνει σημαντικά βήματα προς τη δημιουργία βιώσιμου ασφαλιστικού συστήματος», που θα εξασφαλίζει ισότητα, ανταποδοτικότητα και αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών.

1ο Πάνελ «Σημερινή Κατάσταση, Δημογραφικές Εξελίξεις & Διεθνής Εμπειρία»

Ο κ. Βασίλης Αγγέλου (Αναλογιστής, CEOLuxActuariesandConsultants) ανέφερε πως το κράτος σήμερα ουσιαστικά αναλαμβάνει όλο το ρίσκο που προκύπτει από τις ανισορροπίες του υπάρχοντος συστήματος, γι’ αυτό και πρέπει να γίνει διασπορά του ρίσκου στον 2^ο και 3^ο πυλώνα.

Ο κ. Γιώργος Ραουνάς (Γεν. Δ/ντής της KPMG) αναφέρθηκε στα επιτυχή παραδείγματα της Ολλανδίας και της Φιλανδίας, οι οποίες έχουν υιοθετήσει εδώ και χρόνια σύστημα τριών πυλώνων στα ασφαλιστικά τους συστήματα.

Ο κ. Νικόλαος Χοστελίδης (SeniorManager, Επικεφαλής Τμήματος Παροχής Συμβουλευτικών Υπηρεσιών Ασφαλιστικού Κλάδου της PwC Ελλάδος) υπογράμμισε ότι με τη συμμετοχή του 2^ου και 3^ου πυλώνα αντισταθμίζεται η μείωση του αναδιανεμητικού μέρους της σύνταξης του 1^ου πυλώνα, ενώ δεν παρέλειψε να σημειώσει ότι μέχρι σήμερα όλες οι μεταρρυθμίσεις ήταν εμπροσθοβαρείς για να σωθεί το σύστημα, ενώ στόχος θα έπρεπε να είναι πάντα η βιωσιμότητα του συστήματος.

Ο κ. Αλέξανδρος Ζυμπίδης (Αναλογιστής, Επίκουρος Καθ. Αναλογιστικής Επιστήμης, ΟΠΑ, Επιστημονικός Συνεργάτης Prudential) προέκρινε ως βέλτιστη λύση την υιοθέτηση ενός υβριδικού συστήματος, που να συνδυάζει αναδιανεμητικό – κεφαλαιοποιητικό σύστημα, τονίζοντας ότι πρέπει να υπάρχει ισορροπία μεταξύ των δύο και αυστηρός έλεγχος.

Η κα Μαριάννα Ανυφαντή (Αναλογιστής, ManagingDirectorSANYConsulting) εστίασε από την πλευρά της στο μείζον θέμα της απόδοσης των επενδύσεων στα κεφαλαιοποιητικά συστήματα, μιας και οι υψηλές αποδόσεις συνεπάγονται υψηλές παροχές. Όπως ανέφερε, πέραν των παραδοσιακών επενδύσεων (σε ομόλογα, μετοχές, ακίνητα, κ.ο.κ.), την τελευταία δεκαετία μεγάλα ποσά επενδύονται από συνταξιοδοτικά ταμεία σε έργα υποδομής και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας. Χαρακτηριστικά ανέφερε ότι μεταξύ των ετών 2011-2014 επενδύθηκαν από Ταμεία και ασφαλιστικές εταιρείες περισσότερα από €2,5 δις σε έργα ΑΠΕ. Υπογράμμισε, επίσης, ότι είναι καιρός να αξιοποιήσουμε τη διεθνή εμπειρία για να επαυξήσουμε τον 2^ο Πυλώνα και τις αποδόσεις των επενδύσεων.

Το ερώτημα που εύλογα τίθεται είναι γιατί στην Ελλάδα δεν αναπτύχθηκε ουσιαστικά ο 2^ος πυλώνας, εφόσον υπάρχει σχετικό νομικό πλαίσιο από το 2002. Η απάντηση δόθηκε από τον κ. Παναγιώτη Ζαμπέλη (Αναλογιστή, CEO της ΑΟΝ Hewitt), ο οποίος ανέφερε κατ’ αρχάς ότι το πολιτικό σύστημα “πολεμούσε” το κεφαλαιοποιητικό σύστημα –γράφανε… ποιήματα για την κοινωνικότητα του αναδιανεμητικού συστήματος, ανέφερε καυστικά. Άλλοι βασικοί λόγοι μη ανάπτυξης ήταν το γεγονός ότι ο 1^ος πυλώνας απορροφά κάθε διαθέσιμη πηγή που θα μπορούσε να κατευθυνθεί στον 2^ο ή στον 3^ο πυλώνα καθώς και το ελλιπές νομικό και φορολογικό πλαίσιο (δεν έχει επιλυθεί το θέμα της φορολόγησης αποδόσεων/επενδύσεων). Καταλήγοντας υπογράμμισε ότι έχουμε ανάγκη και από τα δύο συστήματα, λέγοντας ότι δεν χρειάζεται να αυτοσχεδιάζουμε, αρκεί να δούμε την εμπειρία των άλλων, ενώ προέβλεψε ότι αναπόφευκτα οι συντάξεις θα μειωθούν κι άλλο, γιατί αναγκαστικά πρέπει να μειωθούν και οι εισφορές –η οικονομία μας δεν τις αντέχει.

Η εναλλακτική πρόταση για τη λύση του Συνταξιοδοτικού

Οι κ.κ. Μιτιάδης Νεκτάριος, Πλάτων Τήνιος και Γιώργος Συμεωνίδης (Αναπλ. Καθηγητής, Επίκουρος Καθηγητής και Υποψήφιος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Πειραιά, αντίστοιχα) παρουσίασαν μια ολοκληρωμένη εναλλακτική πρόταση για τη λύση του Συνταξιοδοτικού και την αναλογιστική μελέτη που τη συνοδεύει (δείτε εδώ την πρότασή τους αναλυτικά). Έχοντας λάβει υπόψη την οικονομική κατάσταση της χώρας, προτείνουν την πλήρη αναδόμηση του συστήματος συντάξεων στη χώρα μας, που θα βασίζεται στην υιοθέτηση τριών πυλώνων ασφάλισης. Εισηγούνται ένα συνταξιοδοτικό σύστημα βιώσιμο και δίκαιο για τις νέες γενιές, που περιλαμβάνει μεταβατικό πρόγραμμα στήριξης για τις παλαιότερες γενιές μέχρι το 2045 (μετά το έτος αυτό δεν θα απαιτείται καμία συμμετοχή του κράτους).

Η όμιλία του Τ.Γιαννίτση

Ο κ. Τάσος Γιαννίτσης (πρώην Υπουργός, Ομότιμος Καθηγητής ΕΚΠΑ, Πρόεδρος της LAMDA Development), το όνομα του οποίου “συνδέθηκε” με μια μεταρρύθμιση που ποτέ δεν έγινε γιατί ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων, υπογράμμισε ότι απέχουμε ακόμα πολύ από την αντιμετώπιση του συνταξιοδοτικού προβλήματος, που έχει εκτροχιάσει τις οικονομικές ισορροπίες, τις κοινωνικές σχέσεις και το πολιτικό σκηνικό.

Σύμφωνα με τον κ. Γιαννίτση, το δημόσιο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης πλεονεκτεί του κεφαλαιοποιητικού, όσο το Δημόσιο σέβεται τους ασφαλισμένους και τους κανόνες που το ίδιο έχει θεσπίσει. Ωστόσο, οι εξελίξεις που μεσολάβησαν ανέδειξαν την τεράστια αναξιοπιστία του Κράτους στη διαχείριση των ασφαλιστικών σχέσεων, τις ισχυρές ασύμμετρες παρεμβάσεις του στην ανακατανομή ασφαλιστικών δικαιωμάτων, που οδήγησαν στην πλήρη κατάργηση της αρχής της αλληλεγγύης των γενεών. Έτσι, η εισαγωγή μιας συμπληρωματικής κεφαλαιοποιητικής διάστασης και ατομικών ή επαγγελματικών αποταμιευτικών σχημάτων στο ασφαλιστικό σύστημα θα εξασφαλίζει με κάποια μεγαλύτερη βεβαιότητα στον ασφαλισμένο ότι οι εισφορές του θα καλύψουν τις δικές του ανάγκες, όταν έρθει η ώρα. 

Συνοπτικά, σύμφωνα με τον κ. Γιαννίτση, το ασφαλιστικό σήμερα πρέπει να λυθεί στη βάση των ακόλουθων αρχών:
Πρώτον, να ισχύσει η αρχή της ισότητας, όχι όμως και της ισοπέδωσης, μεταξύ όλων των ασφαλισμένων. Η αρχή αυτή σήμερα δεν ισχύει. 
Δεύτερον, να ισχύσει η αρχή της αναλογικότητας μεταξύ εργαζομένων και συνταξιούχων. Τι πληρώνουν οι εργαζόμενοι για τους συνταξιούχους.
Τρίτον, η αρχή της αναλογικότητας των εισφορών που πληρώνει κάποιος και της σύνταξης που θα πάρει.
Τέταρτον, να επανεξεταστούν άμεσα οι πρόωρες συντάξεις και οι συντάξεις σε ασφαλισμένους με μικρό χρονικό διάστημα εισφορών. Διευκρίνισε σχετικά ότι για όσους προκύπτουν κοινωνικά προβλήματα, αυτά να αντιμετωπιστούν με μια σοβαρή και δίκαιη κοινωνική πολιτική και όχι μέσω ασφαλιστικού συστήματος. Διαφορετικά, καλούνται οι συνταξιούχοι να χρηματοδοτήσουν την κοινωνική πολιτική.
Πέμπτον, να ισχύσει μια διπλή αρχή βιωσιμότητας: αφενός, η βιωσιμότητα του ίδιου του ασφαλιστικού συστήματος, γιατί αν αυτή δεν υπάρχει, τότε προκύπτουν τρομακτικές επιπτώσεις και, αφετέρου, η βιωσιμότητα της οικονομίας που επηρεάζεται με κρίσιμο τρόπο από τη μη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος.
Έκτον, πρέπει να δούμε σήμερα τι σημαίνει πραγματικά η αρχή της αλληλεγγύης των γενεών. «Προσδίδοντας το ίδιο περιεχόμενο στην αρχή αυτή, όπως ήταν πριν 25 ή 35 χρόνια, οδηγούμαστε στην υποταγή και την εκμετάλλευση των νεότερων γενεών και στην περαιτέρω ανατροπή κάθε ισορροπίας στο ασφαλιστικό», ανέφερε χαρακτηριστικά.

 2ο Πάνελ

«Η λύση του Συνταξιοδοτικού απαιτεί συναίνεση, ρεαλισμό και αξιοποίηση της διεθνούς εμπειρίας. Είμαστε έτοιμοι να ξεπεράσουμε και να νικήσουμε αυτές τις προκλήσεις;»: στο ερώτημα κλήθηκαν να απαντήσουν οι συμμετέχοντες στο τελευταίο πάνελ του Συνεδρίου, κ.κ. Αναστάσιος Πετρόπουλος (Υφυπουργός αρμόδιος για θέματα κοινωνικών ασφαλίσεων), Άννα Διαμαντοπούλου (Πρόεδρος του Δικτύου για τη μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη, πρ. Επίτροπος ΕΕ Απασχόλησης και Κοινωνικών Υποθέσεων) και Νίκος Παναγιωτόπουλος (Συντονιστής ΟΔΕ Κοινωνικών Υποθέσεων, Βουλευτής Ν. Καβάλας).

Ο κ. Πετρόπουλος, όπως θα ανέμενε άλλωστε κανείς, υπεραμύνθηκε της πρόσφατης ασφαλιστικής μεταρρύθμισης και απηύθυνε προς όλους κάλεσμα να τη στηρίξουν, ως μια σημαντική αφετηρία επίλυσης του συνταξιοδοτικού προβλήματος.

Ο κ. Παναγιωτόπουλος, αν και εξέφρασε την ευχή να αποδώσει η πρόσφατη μεταρρύθμιση, δεν παρέλειψε να εκφράσει παράλληλα και τις αμφιβολίες του, σημειώνοντας από την πλευρά του ότι ήρθε η ώρα να δούμε και τον 2^ο και 3^ο πυλώνα, υπό την προϋπόθεση βέβαια ότι το ασφαλιστικό μας σύστημα θα στηρίζεται στον 1^ο πυλώνα. Η κα Διαμαντοπούλου εξήρε τη σημασία της κοινωνικής συναίνεσης και αναφέρθηκε σε παραδείγματα άλλων ευρωπαϊκών χωρών που μόνον έτσι κατάφεραν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα. Σε μια αποστροφή του λόγου της, μάλιστα, κάλεσε όλες τις πολιτικές δυνάμεις και όλους τους εμπλεκόμενους φορείς να κλειστούν σε έναν χώρο και να μη βγουν από εκεί, αν δεν είναι σε θέση να διατυπώσουν μία και μόνο πρόταση, κοινά αποδεκτή από όλους.

Για να συνοψίσουμε ό,τι αποκομίσαμε παρακολουθώντας τις εργασίες του Συνεδρίου, θα δανειστούμε μια χαρακτηριστική έκφραση του κ. Τήνιου σαν μήνυμα: ήρθε η ώρα να ξεφύγουμε από τη στρατηγική της εγγυημένης αποτυχίας. Αυτό, δυστυχώς, έκαναν μέχρι σήμερα οι κυβερνήσεις μας, φοβούμενες το πολιτικό κόστος των γενναίων αποφάσεων που απαιτούνταν να ληφθούν: ελάμβαναν μέτρα εγγυημένης αποτυχίας. Αν αυτό αλλάξει, ίσως ακόμα υπάρχει ελπίδα για τις νεότερες γενιές.