Πανδημία Covid-19: Μια συστημική κρίση στα σκαριά;

Σύμφωνα με τη Swiss Re, ολισθαίνουμε σε μια παγκόσμια ύφεση, που προκλήθηκε από την πανδημία Covid-19, η οποία θα μπορούσε ενδεχομένως να μετατραπεί σε ολοκληρωτική συστημική κρίση.

Η αντασφαλιστική θεωρεί ότι είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πώς διάφοροι παράγοντες μπορούν να ενισχύσουν τον αντίκτυπο αυτής της δύσκολης κατάστασης στην οικονομία. Παράλληλα, πιστεύει ότι η ζώνη του ευρώ παραμένει πιο εκτεθειμένη σε συστημικό κίνδυνο από τις ΗΠΑ και την Κίνα.

Πιο αναλυτικά, στο τελευταίο οικονομικό δελτίο που εξέδωσε η Swiss Re, στις 2 Απριλίου, επισημαίνει τα ακόλουθα:

Η πανδημία Covid-19 θα προκαλέσει παγκόσμια ύφεση. Δεδομένου του πρωτοφανούς χαρακτήρα αυτού του γεγονότος, δεν μπορούμε να αποκλείσουμε την πιθανότητα μιας ολοκληρωτικής συστημικής κρίσης. Παρόλο που οι ισχυρές νομισματικές και δημοσιονομικές παρεμβάσεις έχουν περιορισμένο οικονομικό και λογιστικό κίνδυνο, οι αβεβαιότητες παραμένουν και είναι σημαντικές. Επομένως, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τους μηχανισμούς μετάδοσης και τους ενισχυτικούς παράγοντες για να μετρήσουμε την πιθανή διάρκεια και το βάθος της εξελισσόμενης κρίσης και τον επικείμενο συστημικό κίνδυνο.

Στο πλαίσιο των αυξανόμενων διασυνδεδεμένων οικονομιών εν μέσω μιας παγκόσμιας αναταραχής, η κατανόηση των μηχανισμών μετάδοσης είναι ζωτικής σημασίας. Παρόλο που σχεδόν όλα τα μέρη του κόσμου πλήττονται από το ίδιο γεγονός, οι επακόλουθες οικονομικές συνέπειες επηρεάζονται από πολλούς παγκόσμιους, περιφερειακούς και διαρθρωτικούς παράγοντες.

Για να εκτιμήσει τον συστημικό κίνδυνο, η Swiss Re εξετάζει διάφορους πολιτικούς, οικονομικούς και λογιστικούς παράγοντες που μπορούν να ενισχύσουν ή, αντίθετα, να αποδυναμώσουν την ταχύτητα και τις επιπτώσεις μιας ύφεσης. Μεταξύ των ενισχυτικών παραγόντων είναι τα υπερχρεωμένα νοικοκυριά ή οι υπερχρεωμένες εταιρείες. Αυτοί είναι λιγότερο ικανοί να εξυπηρετήσουν το χρέος τους, καθώς η ύφεση γίνεται πιο σοβαρή και τα εισοδήματα πέφτουν, καθιστώντας τις περιόδους ύφεσης βαθύτερες και την περίοδο ανάκαμψης πιο παρατεταμένη¹. Θεσμικές ρυθμίσεις, όπως οι δράσεις νομισματικής πολιτικής, μπορούν να συμβάλουν στην αντιστάθμιση του σοκ, με τις κεντρικές τράπεζες να μειώνουν τα επιτόκια και να εισάγουν διευκολύνσεις στην αγορά περιουσιακών στοιχείων, προκειμένου να αποφευχθούν ακραίοι κίνδυνοι όπως μια παγκόσμια πιστωτική κρίση.

Η Swiss Re έχει ήδη επισημάνει τη μειωμένη ανθεκτικότητα των χωρών από την ολοένα πιο εξαντλητική νομισματική πολιτική και την συχνά περιορισμένη δημοσιονομική πολιτική. Εάν δεν υπάρξει ολοκληρωμένος συντονισμός της παγκόσμιας πολιτικής, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής θα πρέπει να παρουσιάσουν νέα και ανορθόδοξα μέσα για να προστατεύσουν την οικονομία από τη βαθύτερη ύφεση. Αυτό θα μπορούσε να περιλαμβάνει εργαλεία όπως το “helicopter money” (Τύπωμα νέου χρήματος) (βλ. sigma 5/2019).

Είναι σημαντικό ότι ο συστημικός κίνδυνος και η υποκείμενη σύνθεση των οικονομικών παραγόντων που τον ενισχύουν ή τον αποδυναμώνουν έχουν αλλάξει από την παγκόσμια οικονομική κρίση (GFC) του 2008-09. Αυτό σημαίνει ότι οι κραδασμοί θα εξαπλωθούν διαφορετικά μέσω των οικονομικών συστημάτων. Συνολικά, ο κίνδυνος από τους ενισχυτικούς παράγοντες αυξήθηκε την τελευταία δεκαετία. Σε επίπεδο περιοχής/χώρας, η ελβετική αντασφαλιστική θεωρεί ότι η ευρωζώνη είναι πιο εύθραυστη από τις ΗΠΑ και την Κίνα, με σχετικά μικρό περιθώριο ελιγμών στη νομισματική και δημοσιονομική πολιτική. Επιπλέον, ο ασθενέστερος τραπεζικός τομέας (παρά τους βελτιωμένους κεφαλαιακούς δείκτες) και οι πιο άκαμπτες αγορές εργασίας καθιστούν τη ζώνη του ευρώ πιο εύθραυστη σε σύγκριση με τις ΗΠΑ.

Σε αντίθεση με την παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008-09, δεν αναμένει συστημικό κίνδυνο από τις τράπεζες, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Ωστόσο, το χρέος εκτός των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων έχει γίνει πιο ανησυχητικό. Όπως επισημαίνεται, τα επίπεδα του εταιρικού χρέους έχουν φτάσει σε υψηλά επίπεδα και υπάρχει πιθανότητα 25% να υπάρξει μια παγκόσμια πιστωτική κρίση.

Η αγορά πιστοληπτικής ικανότητας ύψους USD10 τρις έχει γίνει πιο ριψοκίνδυνη, καθώς το μερίδιο του χρέους κατηγορίας BBB αυξάνεται από μόλις 17% το 2001 σε 50% σήμερα. Πολλά από αυτά τα ομόλογα είναι μόνο δύο υποβαθμίσεις μακριά από το να χαρακτηριστούν “σκουπίδια” και να επιδεινώσουν την πιστωτική αστάθεια. Αυτός ο κίνδυνος είναι μεγαλύτερος στις ΗΠΑ από ό,τι στην Ευρώπη. Το χρέος των νοικοκυριών, εν τω μεταξύ, επανεμφανίστηκε ως θέμα στις ΗΠΑ, όπου τα αυξανόμενα επίπεδα φοιτητικών δανείων, χρεών από πιστωτικές κάρτες και δανείων αυτοκινήτων εμφανίζουν αυξανόμενα ή υψηλά ποσοστά καθυστέρησης αποπληρωμής, παρά τη συνεχιζόμενη αύξηση των μισθών. Η απότομη μείωση των εισοδημάτων θα μπορούσε να ενισχύσει τις εκτεταμένες αδυναμίες του χρέους των νοικοκυριών. Οι κεντρικές τράπεζες έχουν επανεκκινήσει προγράμματα αγοράς εταιρικών ομολόγων και ενθαρρύνουν τα δάνεια προς τα νοικοκυριά. Όλα αυτά, για να κρατήσουν τον συστημικό κίνδυνο σε απόσταση.

Σοβαρά ζητήματα ρευστότητας –σε ορισμένες περιπτώσεις πιο σοβαρά από ό,τι κατά τη διάρκεια της κρίσης του 2008-09– προέκυψαν στις αγορές τόσο των εταιρικών όσο και των κρατικών ομολόγων. Τα προβλήματα ρευστότητας στις αγορές χρηματοδότησης μπορούν να ενισχύσουν περαιτέρω το βάθος μιας ύφεσης και τελικά να οδηγήσουν σε συστημική κρίση. Oι συσσωρευμένες τοποθετήσεις επενδυτών (Crowded investor positioning) και η ταυτόχρονη προσπάθεια για μείωση των κινδύνων (de-risking) έχουν επίσης ενισχύσει την αστάθεια του κινδύνου περιουσιακών στοιχείων. Τα χαρτοφυλάκια των διεθνών επενδυτών έχουν γίνει ολοένα και πιο ομοιογενή, ως αποτέλεσμα της μεγαλύτερης ανάληψης κινδύνων και της παθητικής επένδυσης στο περιβάλλον χαμηλών αποδόσεων.

Πού καταλήγουν όλα αυτά;

Οι παράγοντες που ενισχύουν ή αποδυναμώνουν μια ύφεση μας βοηθούν να υπολογίσουμε εάν μια κρίση που γεννάται από ιούς τελικά μεταμορφώνεται σε συστημική κρίση. Τα περιοριστικά μέτρα σε επίπεδο χώρας στοχεύουν στην αποφυγή των χειρότερων αποτελεσμάτων στην υγεία, ενώ η ισχυρή χρηματοδότηση από τις κεντρικές τράπεζες και οι δημοσιονομικές ενέργειες μειώνουν κάπως τον οικονομικό και λογιστικό κίνδυνο. Ωστόσο, δεν έχουμε ακόμα βγει από το… δάσος, επισημαίνει η Swiss Re. Η παρακολούθηση της κατάστασης των “ενισχυτών” τους επόμενους μήνες θα είναι καθοριστική, καθώς η αβεβαιότητα γύρω από το μέγεθος αυτής της ύφεσης και οι επιπτώσεις της στην παγκόσμια οικονομία παραμένουν σημαντικές.

1 O. Jordà et al “When Credit Bites Back”, Journal of Money, Credit and Banking, 2013.

Πηγή: Swiss Re