Geneva Association: Οι αναδυόμενες τάσεις στην εμπορική ευθύνη

O κ. Darren Pain, Director Cyber and Evolving Liability, The Geneva Association, παραθέτει συνοπτικά, στο κείμενο που ακολουθεί, τα κύρια σημεία της έρευνας της Geneva Association που δημοσιοποιήθηκε στα μέσα Μαρτίου, υπό τον τίτλο: “Forewarned is Forearmed: Emerging commercial liability trends”. Η έρευνα επικεντρώνεται στο πλήρες φάσμα της ασφάλισης ευθύνης –στον κλάδο ζημιών και επαγγελματικής ευθύνης–, παρέχοντας μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του τοπίου κινδύνου στην εμπορική ευθύνη.

Οι κοινωνίες είναι πολύπλοκες και η οικονομική και τεχνολογική ανάπτυξη, καθώς και οι αλλαγές στα επικρατούντα κοινωνικά έθιμα και τις θεσμικές δομές συνεχίζουν να επιβαρύνουν αυτή την πολυπλοκότητα. Για παράδειγμα, η εξωτερική ανάθεση και οι αλληλεξαρτώμενες αλυσίδες εφοδιασμού αυξάνουν τη διασυνδεσιμότητα, ενώ οι νέες ψηφιακές τεχνολογίες παρέχουν άνευ προηγουμένου πρόσβαση σε πληροφορίες και παγκοσμιοποιούν πιθανά προβλήματα. Ως αποτέλεσμα, οι τρόποι με τους οποίους τα άτομα, οι εταιρείες και άλλες νομικές οντότητες μπορούν να προκαλέσουν βλάβη σε τρίτους αυξάνονται και, μαζί με αυτούς, αυξάνεται και το ενδεχόμενο να θεωρηθούν υπαίτιοι για την αποζημίωση των θυμάτων.

Παράγοντες εμπορικής ευθύνης

Σε γενικές γραμμές, η έκθεση σε κίνδυνο εταιρικής ευθύνης εντοπίζεται σε έναν ή περισσότερους από τους πέντε υποκείμενους παράγοντες:

• Κοινωνικο-οικονομικό/πολιτικό πλαίσιο. Οι εξελίξεις στον τρόπο οργάνωσης της οικονομικής δραστηριότητας και στον τρόπο συμπεριφοράς ή αλληλεπίδρασης των ατόμων/επιχειρήσεων θα επηρεάσουν το είδος και την κλίμακα της βλάβης ή της ζημίας που ενδέχεται να προκύψει, καθώς και την κοινωνική στάση απέναντι στην ανάληψη κινδύνων. Για παράδειγμα, οι περίοδοι εκβιομηχάνισης, ηλεκτροδότησης, αστικοποίησης και, πιο πρόσφατα, ψηφιοποίησης διαμορφώνουν το περιβάλλον εμπορικού κινδύνου και τις πιθανές ευθύνες που ενδέχεται να έχουν οι επιχειρήσεις.
• Τεχνολογία. Νέα υλικά, τεχνικές ή μέθοδοι ανοίγουν τον δρόμο για νέους τρόπους παραγωγής, εργασίας και επικοινωνίας, αλλά μπορεί να μη λειτουργούν όπως αναμένεται ή/και να έχουν απροσδόκητες επιβλαβείς παρενέργειες. Για παράδειγμα, η χρήση μιας νέας ιατρικής συσκευής ή διαδικασίας θα μπορούσε να δημιουργήσει απρόβλεπτους σωματικούς τραυματισμούς στους ασθενείς.
• Περιβαλλοντικοί κίνδυνοι. Ενέργειες που απειλούν το φυσικό περιβάλλον ή επηρεάζουν αρνητικά την υγεία των ανθρώπων μπορούν να δημιουργήσουν ευθύνη και αντίστοιχη απαίτηση αποζημίωσης. Η βιομηχανική ρύπανση είναι ένα κλασικό παράδειγμα, που προκαλεί είτε προσωρινή, τοπική βλάβη είτε συμβάλλει σε παγκόσμιες δυσμενείς αλλαγές, όπως η κλιματική αλλαγή και η απώλεια της βιοποικιλότητας.
• Νομικές/δικαστικές πρακτικές. Η επιδίωξη απαιτήσεων και η επιτυχής θεμελίωση της ευθύνης από πλευράς των θυμάτων θα εξαρτηθεί από το είδος των υποθέσεων που εκδικάζονται και από οποιαδήποτε σχετική επέκταση του πεδίου εφαρμογής των νομικών θεωριών (π.χ. αμέλεια σύμφωνα με το δίκαιο περί αδικοπραξιών) και από πρακτικές που υποστηρίζουν τη βάση μιας αγωγής. Για παράδειγμα, ένας ενάγων μπορεί να ασκήσει αγωγές βάσει νέων νομικών θεωριών ή μπορεί να αναπτυχθούν δικονομικοί μηχανισμοί που επιτρέπουν συνδυασμένες νομικές ενέργειες από μια ομάδα εναγόντων, οι οποίες μπορούν να ενισχύσουν τις πιθανότητες επιτυχούς απαίτησης.
• Νομοθεσία/κανονισμοί. Τα νομοθετικά σώματα κωδικοποιούν τα ατομικά δικαιώματα και τις νομικές υποχρεώσεις σε νόμους ή κανονισμούς και επιβάλλουν κυρώσεις σε όσους παραβιάζουν τους κανόνες. Οι παραβιάσεις νόμων και κανονισμών μπορούν να οδηγήσουν όχι μόνο σε ενέργειες επιβολής, αλλά θα μπορούσαν επίσης να αποτελέσουν τη βάση αστικών (και ποινικών) αγωγών. Παραδείγματα περιλαμβάνουν απαιτήσεις βάσει της νομοθεσίας για την προστασία των καταναλωτών, κατά εκδοτών κινητών αξιών που ενδέχεται να έχουν παραπλανήσει τους επενδυτές, ή απαιτήσεις που βασίζονται σε παράβαση καθήκοντος διευθυντών βάσει του εταιρικού δικαίου.

Αυτοί οι παράγοντες δεν είναι ανεξάρτητοι αλλά αλληλεπιδρούν. Οι κοινωνικοοικονομικές/πολιτικές συνθήκες συχνά θέτουν το σκηνικό για την υιοθέτηση τεχνολογικών καινοτομιών, καθώς και μετατοπίσεις στις επιχειρηματικές δραστηριότητες που επηρεάζουν το φυσικό περιβάλλον ή/και τους ανθρώπινους οικοτόπους. Στον βαθμό που αυτές οι εξελίξεις βλάπτουν άλλους στην κοινωνία, αυτό μπορεί να δημιουργήσει υποχρέωση για τα υπεύθυνα άτομα ή τις επιχειρήσεις να αποζημιώσουν τα θύματα ή, τουλάχιστον, να περιορίσουν τη δραστηριότητα. Ωστόσο, νομική ευθύνη υπάρχει μόνο εάν έχει υπάρξει παραβίαση νόμου ή κανονισμού ή/και αν μια βάση αγωγής μπορεί να στοιχειοθετηθεί κατά του δράστη –για παράδειγμα, μια απαίτηση για αμέλεια ή όχληση.

Με τον ίδιο τρόπο, οι νόμοι και οι κανονισμοί δεν είναι στατικοί. Νέα νομοθεσία ψηφίζεται, νέες υποθέσεις εκδικάζονται και η νομική λογοδοσία καθορίζεται μέσω δικαστικών αποφάσεων. Τελικά, ο νόμος αλλάζει με την πάροδο του χρόνου, για να αντικατοπτρίζει τις κοινωνικές προτιμήσεις σε σχέση με αυτό που θεωρείται δίκαιο, ποιος είναι σε καλύτερη θέση να απορροφήσει τον κίνδυνο και ποιος θα πρέπει να είναι υπεύθυνος για βλάβη ή ζημία που προκαλείται σε άλλους.

Ο ρόλος και οι τύποι της ασφάλισης ευθύνης

Η ασφάλιση ευθύνης παρέχει συνήθως προστασία έναντι απαιτήσεων που προκύπτουν από τραυματισμούς και ζημιές σε τρίτους και την περιουσία/περιουσιακά στοιχεία τους. Τα ασφαλιστήρια αυτά συμβάλλουν στην εξασφάλιση κατάλληλης αποζημίωσης για τα αθώα θύματα, ανεξαρτήτως της οικονομικής κατάστασης του ασφαλισμένου. Επιπλέον, οι καλά σχεδιασμένοι όροι των ασφαλιστηρίων συμβολαίων παρέχουν κίνητρα στους λήπτες της ασφάλισης να λαμβάνουν μέτρα για τη μείωση του κινδύνου πρόκλησης βλάβης ή τραυματισμού. Για παράδειγμα, η αύξηση των ασφαλίστρων, η μείωση των ορίων ευθύνης, ο περιορισμός των όρων κάλυψης ή η άρνηση ανάληψης ορισμένων κινδύνων συνολικά, διασφαλίζουν ότι οι λήπτες της ασφάλισης θα αναλάβουν μέρος των εξόδων ευθύνης, γεγονός το οποίο μπορεί να τους ενθαρρύνει να λάβουν προληπτικά μέτρα.

Αν και οι ορισμοί διαφέρουν από χώρα σε χώρα και από εταιρεία σε εταιρεία, η ασφάλιση εμπορικής ευθύνης μπορεί σε γενικές γραμμές να διακριθεί σε κάλυψη ζημιών και επαγγελματικής ευθύνης.

Τα ασφαλιστήρια ζημιών προστατεύουν από την ευθύνη για ζημιές στην περιουσία τρίτων ή για σωματικές/ψυχολογικές βλάβες που προκύπτουν από συνήθεις επιχειρηματικές δραστηριότητες ή από τη χρήση ενός προϊόντος. Τα ασφαλιστήρια επαγγελματικής ευθύνης καλύπτουν απαιτήσεις τρίτων για οικονομικές απώλειες και περιλαμβάνουν ασφαλιστήρια συμβόλαια όπως η ασφάλιση Διευθυντών και Στελεχών (D&O) και η ασφάλιση Σφαλμάτων και Παραλείψεων (E&O).

Έρευνα ασφαλιστικών και αντασφαλιστικών εταιρειών

Για να ρίξει περισσότερο φως σε ορισμένες από τις τρέχουσες αβεβαιότητες που επηρεάζουν την εμπορική ευθύνη μεσο-μακροπρόθεσμα, η Geneva Association πραγματοποίησε έρευνα στις εταιρείες-μέλη της. Η έρευνα παρέχει μια μοναδική, συλλογική προοπτική από τον ασφαλιστικό τομέα και, σε σύγκριση με άλλες έρευνες σχετικά με τους αναδυόμενους εταιρικούς κινδύνους, εστιάζει ειδικά στην πιθανή έκθεση ευθύνης των επιχειρήσεων και στις επιπτώσεις για τους ασφαλιστές τους. Ενώ άλλες έρευνες επικεντρώνονται σε συγκεκριμένους τομείς όπως η D&O, η συγκεκριμένη επικεντρώνεται στο πλήρες φάσμα της ασφάλισης ευθύνης –στον κλάδο ζημιών και επαγγελματικής ευθύνης–, παρέχοντας μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του τοπίου κινδύνου στην εμπορική ευθύνη.

Όσον αφορά τη σχετική σημασία τους για τη μελλοντική εμπορική ευθύνη, καθένας από τους πέντε παράγοντες που περιγράφηκαν παραπάνω κατατάχθηκε σε υψηλή θέση από τουλάχιστον μερικούς ερωτηθέντες της έρευνας. Οι νομικές/δικαστικές πρακτικές φαίνεται να είναι η μεγαλύτερη επιρροή, με σχεδόν το 40% των ερωτηθέντων να δίνει σε αυτή την υψηλότερη θέση στην κατάταξη. Αυτό συμβαδίζει με τις πρόσφατες ανησυχίες των ασφαλιστών/αντασφαλιστών για την επανεμφάνιση του κοινωνικού πληθωρισμού στις ΗΠΑ και το ενδεχόμενο να εξαπλωθεί σε άλλες χώρες. Ο κοινωνικός πληθωρισμός συνδέεται συχνά (τουλάχιστον εν μέρει) με τις εξελίξεις στις δικαστικές πρακτικές και τις νομικές θεωρίες που διαμορφώνουν και τελικά επηρεάζουν το κόστος των απαιτήσεων αποζημίωσης των ασφαλιστών.

Τα αποτελέσματα της έρευνας αποκαλύπτουν μια σειρά από θέματα, τα οποία συνδέονται με σημαντικούς υποκείμενους παράγοντες ευθύνης (συνοψίζονται στον Πίνακα 1).

• Το περιβάλλον εκδίκασης αστικών υποθέσεων ευνοεί όλο και περισσότερο τους ενάγοντες. Μια σειρά από νομικές/δικαστικές τάσεις συγκλίνουν, για να δημιουργήσουν ένα όλο και πιο φιλικό προς τον ενάγοντα περιβάλλον, συμπεριλαμβανομένου του αντίκτυπου των πιο διασταλτικών δικαστικών ερμηνειών/στάσεων των ενόρκων σχετικά με την περίμετρο της εταιρικής ευθύνης, των πιο επιθετικών τακτικών των δικηγόρων των εναγόντων και της ανάπτυξης μοντέλων χρηματοδότησης δικαστικών διαδικασιών από τρίτους. Τα παραπάνω επικρατούν κυρίως σε δικαιοδοσίες κοινού δικαίου, ειδικά στις ΗΠΑ, και είναι μια κατάσταση που αναμένεται να συνεχιστεί. Ωστόσο, οι αρχικές ανησυχίες ότι η πανδημία COVID-19 θα μπορούσε να ενισχύσει τις επικρατούσες τάσεις στις αντιδικίες και τις αποζημιώσεις φαίνεται να έχουν υποχωρήσει. Η πλειονότητα των ερωτηθέντων της έρευνας πιστεύει ότι αυτό είναι απίθανο.
• Η εν εξελίξει ψηφιοποίηση αναδιαμορφώνει το τοπίο κινδύνου ευθύνης. Τα ολοένα και περισσότερο διασυνδεδεμένα και γεωγραφικά διασκορπισμένα ψηφιακά οικοσυστήματα αυξάνουν την έκθεση των οργανισμών σε άυλους κινδύνους, ιδίως εκείνους που συνδέονται με παραβιάσεις της ασφάλειας στον κυβερνοχώρο, του απορρήτου και της διανοητικής ιδιοκτησίας. Πάνω από το 90% των ερωτηθέντων της έρευνας αναφέρουν ότι η ψηφιοποίηση θα έχει σημαντική επίδραση στις εξελίξεις του κλάδου ευθύνης. Το μεγαλύτερο μέρος της προσοχής επικεντρώνεται επί του παρόντος σε σχετικά ώριμες τεχνολογίες, όπως το υπολογιστικό νέφος και η τεχνητή νοημοσύνη, με περισσότερα από τα τρία τέταρτα των ερωτηθέντων να τις επισημαίνουν ως σημαντικές επιρροές. Αλλά οι ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές εταιρείες πρέπει να παραμείνουν σε εγρήγορση για τις εκκολαπτόμενες εξελίξεις όπως το metaverse, το οποίο, αν και εξακολουθεί να είναι εξαιρετικά αβέβαιο, θα μπορούσε να αναπτυχθεί γρήγορα και να σηματοδοτήσει εκτεταμένες εξελίξεις στο πεδίο της ευθύνης.
• Αυξάνεται η σημασία και το εύρος των προσφυγών κατά εταιρειών για την κλιματική αλλαγή. Ένα φαινόμενο που κάποτε αφορούσε κυρίως τις ΗΠΑ και τις εταιρείες στον τομέα των ορυκτών καυσίμων, οι αντιδικίες με θέμα την κλιματική αλλαγή έχουν επεκταθεί και περιλαμβάνουν πλέον και νέους ενάγοντες από διαφορετικούς κλάδους, καθώς και άλλες εθνικές δικαιοδοσίες. Περισσότερο από το 90% των ερωτηθέντων της έρευνας αναφέρουν την αποτυχία πρόληψης/μετριασμού της κλιματικής αλλαγής και περίπου το 90% αναφέρουν το greenwashing ως σημαντικό κίνδυνο ευθύνης για τις εταιρείες. Οι ακριβείς διαδρομές προς τη νομική ευθύνη παραμένουν αβέβαιες, αλλά η πιο άμεση απειλή μπορεί να προέρχεται από ισχυρισμούς ότι οι εταιρείες διαβίβασαν εσφαλμένα ή δεν αποκάλυψαν επαρκώς πληροφορίες σχετικά με το κλίμα για την προστασία των καταναλωτών, των μετόχων και των επενδυτών. Σημαντικό ρόλο ενδέχεται να παίζουν σε αυτό και οι νέοι κανονισμοί για το περιβάλλον, την κοινωνία και τη διακυβέρνηση (ESG).
• Οι βιομηχανικοί ρύποι επιβαρύνουν την εικόνα των εταιρικών κινδύνων. Περίπου το 50% των εμπειρογνωμόνων στον τομέα της ασφάλισης ευθύνης επισημαίνουν ότι οι βιομηχανικοί ρύποι [π.χ. οι υπερφθοριωμένες και πολυφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες (PFAS) και τα μικροπλαστικά] επηρεάζουν πολύ σημαντικά τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές εμπορικής ευθύνης. Τα τοξικολογικά στοιχεία των δυσμενών επιπτώσεων πολλών από αυτές τις χημικές ουσίες αυξάνονται, γεγονός που οδήγησε σε αύξηση του αριθμού αντιδικιών και σε αυξημένο ρυθμιστικό έλεγχο. Ο βαθμός στον οποίο τυχόν απαιτήσεις αποζημίωσης για ζημία που προκλήθηκε από αναδυόμενους ρύπους καλύπτεται από μία ασφάλιση θα εξαρτηθεί από τους όρους του συμβολαίου και τη μελλοντική ερμηνεία αυτών από το δικαστήριο ή τη διαιτησία. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε νομικές διαφορές σχετικά με την κάλυψη, ιδίως όσον αφορά τη δυνατότητα εφαρμογής ειδικών εξαιρέσεων ρύπανσης.
• Η εστίαση στην εταιρική κοινωνική ευθύνη και τη διακυβέρνηση εντείνεται. Οι επενδυτές, οι εργαζόμενοι και οι καταναλωτές αναμένουν όλο και περισσότερο από τις εταιρείες και τα στελέχη τους να ανταποκρίνονται σε ολόκληρο το φάσμα των εταιρικών ευθυνών τους. Αυτό επεκτείνεται πέρα από το «Ε» (Environment – Περιβάλλον) των κριτηρίων ESG και περιλαμβάνει, για παράδειγμα, την προώθηση της ποικιλομορφίας, της ισότητας και της ένταξης και την εφαρμογή συνετής ασφάλειας στον κυβερνοχώρο. Οι επιχειρήσεις που δεν πληρούν τα αναμενόμενα πρότυπα εκτίθενται στον κίνδυνο δικαστικών ή/και κανονιστικών ενεργειών που αμφισβητούν, για παράδειγμα, την ειλικρίνεια των δηλώσεων ESG ή την ορθότητα των δραστηριοτήτων και των επιδόσεων της επιχείρησης. Ένα μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων εμπειρογνωμόνων σε θέματα ευθύνης επισημαίνει την έλλειψη διαφάνειας και συγκεκριμένης πληροφόρησης γύρω από τα πρότυπα της ποικιλομορφίας, της ισότητας και της ένταξης, και τις παραβάσεις καθήκοντος των διευθυντών στην υπεύθυνη διαχείριση των εταιρειών ως βάσεις για πιθανή ευθύνη που σχετίζεται με το ESG. Ομοίως, περίπου το 80% των ερωτηθέντων αναμένουν ότι οι κανονισμοί για την ασφάλεια/το απόρρητο των δεδομένων θα έχουν σημαντική επίδραση στην εταιρική ευθύνη στο μέλλον.

Οι απαντήσεις στην έρευνα υποδηλώνουν ότι οι ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές εταιρείες αναγνωρίζουν την ανάγκη να προσαρμόζουν συνεχώς τα προϊόντα και τις λύσεις τους στο τοπίο των αναδυόμενων κινδύνων ευθύνης. Επισημαίνουν ένα ευρύ φάσμα τρόπων με τους οποίους οι εταιρείες μπορούν να ευθυγραμμίσουν την έκθεσή τους με τη διάθεση ανάληψης κινδύνων και την ικανότητα απορρόφησης κινδύνων. Ενώ προσεγγίσεις όπως η αναπροσαρμογή της τιμής για την κάλυψη (συμπεριλαμβανομένης της αναπροσαρμογής των ορίων των ασφαλιστηρίων) και η αναδιατύπωση των ασφαλιστηρίων συμβολαίων αναπόφευκτα εμφανίζονται εκτενώς στα αποτελέσματα της έρευνας, δεν είναι σε καμία περίπτωση ο μόνος μηχανισμός ευθύνης που οι ασφαλιστικές και αντασφαλιστικές εταιρείες αναμένεται να εφαρμόσουν. Άλλες μέθοδοι, όπως οι επενδύσεις σε καλύτερη μοντελοποίηση της έκθεσης, οι συνεργασίες για τη συγκέντρωση σχετικών δεδομένων/πληροφοριών και τον επιμερισμό των κινδύνων, καθώς και η ανάπτυξη καινοτόμων προϊόντων (π.χ. πιο εξατομικευμένες και ευέλικτες καλύψεις) αναφέρονται, επίσης, ως αποτελεσματικές συμπληρωματικές στρατηγικές. Οι καινοτομίες αυτές, αν εφαρμοστούν με επιτυχία, θα συμβάλουν ώστε η ασφάλιση αστικής ευθύνης να διατηρήσει την κοινωνικά χρήσιμη λειτουργία της: διασφάλιση επαρκούς αποζημίωσης των θυμάτων, παρέχοντας παράλληλα κίνητρα στους λήπτες ασφάλισης να λαμβάνουν μέτρα για τη μείωση του κινδύνου πρόκλησης βλάβης στους ίδιους και στους άλλους.

Παραπομπές
The Geneva Association 2020. Social Inflation: Navigating the evolving claims environment.
Συντάκτης: Darren Pain. December. https://www.genevaassociation.org/publication/evolving-liability/social-inflation-navigating-evolving-claims-environment

WillisTowersWatson. 2022. Directors’ Liability Survey Report April 2022. https://www.wtwco.com/ en-GB/ insights/2022/04/ d-and-o-liability-survey-2022

Ακολουθήστε την ασφαλιστική αγορά στο Google News