Θεόδωρος Κουτρούκης: Κοινωνική Ευρώπη, Quo vadis?

Του Θεόδωρου Α. Κουτρούκη*,
Καθηγητή και Αναπλ. Προέδρου στο τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης ([email protected]).

Εν όψει των ευρωεκλογών, είναι βαρύνουσας σημασίας η απάντηση στο ερώτημα “Quo vadis” και σε όσα άλλα σχετικά αναφύονται ως προς το όραμα της Κοινωνικής Ευρώπης.
Άραγε, αυτό το όραμα παραμένει ισχυρό σήμερα, στους κόλπους της ΕΕ, ή έχει μεταλλαχθεί, υπό την επήρεια των νέων δεδομένων και των νέων συσχετισμών που έχουν διαμορφωθεί; Η βούληση για προώθηση των κοινωνικών στόχων μπορεί να θεωρείται ισχυρή και δεδομένη;
Ο Καθηγητής κ. Θεόδωρος Κουτρούκης, του οποίου είχαμε εκδώσει σχετικό βιβλίο πριν από 30 χρόνια, φωτίζει με τις γνώσεις του πτυχές του θέματος-ερωτήματος, δηλώνοντας καταληκτικά στο άρθρο του ότι «δεν μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον της κοινωνικής διάστασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης».

Το 1994 ο εκδοτικός οίκος Financial Forum είχε την καλοσύνη να δημοσιεύσει ένα αρκετά αισιόδοξο πόνημά μας με τον τίτλο «Κοινωνική Ευρώπη: όψεις της βιομηχανικής δημοκρατίας στις ευρωπαϊκές επιχειρήσεις». Η Γηραιά Ήπειρος βρισκόταν τότε σε μεγάλη ευφορία. Το τείχος του Βερολίνου είχε καταρρεύσει, η ΕΟΚ είχε μόλις μετονομαστεί σε μια φιλόδοξη Ευρωπαϊκή Ένωση, νέες χώρες ήδη προσανατολίζονταν προς την Ε.Ε., Αυστρία, Σουηδία και Φιλανδία βρίσκονταν σε προενταξιακό καθεστώς, ενώ το πολιτικό status quo χαρακτηριζόταν από τη συγκυριαρχία των σαφώς φιλοευρωπαϊκών χριστιανοδημοκρατικών και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων.

Μετά την τελευταία οικονομική κρίση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξακολούθησε να θέτει τις κοινωνικές προτεραιότητες στο επίκεντρο των εργασιών της. Κύριος σκοπός της ήταν η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων, διαμέσου της ενσωμάτωσης των κοινωνικών προτεραιοτήτων σε όλες τις ενωσιακές πολιτικές.

Μερικές ενδεικτικές πρωτοβουλίες της Επιτροπής ήταν η επανεκκίνηση του κοινωνικού διαλόγου, η παροχή εγγυήσεων για τη νεολαία, η κατάστρωση ενός νέου θεματολογίου αναβαθμισμένων δεξιοτήτων, η ένταξη των μακροχρόνια άνεργων στην αγορά εργασίας, ο συντονισμός των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, η πρόταση για μία Ευρωπαϊκή Αρχή Εργασίας, το Ευρωπαϊκό Εξάμηνο για τον συντονισμό των Πολιτικών, οι νέες οδηγίες για την ισορροπία επαγγελματικής και προσωπικής ζωής, η ευρωπαϊκή πράξη για την προσβασιμότητα, ο εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας για την υγεία, την ασφάλεια στην εργασία και την καταπολέμηση του καρκίνου, η αναθεώρηση της οδηγίας για την απόσπαση εργαζομένων κ.ά.

Με τη διακήρυξη για έναν Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων –τα προηγούμενα χρόνια– συμφωνήθηκαν ποικίλες νομικές δράσεις για τον κοινωνικό τομέα, ώστε να διασφαλιστούν νέα δικαιώματα για τους Ευρωπαίους πολίτες. Έκτοτε, η Επιτροπή προώθησε ορισμένες νομοθετικές και μη πρωτοβουλίες σε τομείς αρμοδιότητας της ΕΕ. Έπειτα, κατέστρωσε πίνακες παρακολούθησης των κοινωνικών αποτελεσμάτων των κρατών-μελών, σε σχέση με κοινωνικούς και οικονομικούς δείκτες, Επίσης, η Επιτροπή πρότεινε την επικαιροποίηση στοιχείων της κοινωνικής νομοθεσίας της ΕΕ, ώστε να ανταποκρίνονται σε σύγχρονες ανάγκες, όπως για παράδειγμα τη δεκαήμερη πατρική άδεια, την τετράμηνη γονική άδεια, την ευέλικτη γονική άδεια και την πενθήμερη άδεια για τους φροντιστές.

Επιπλέον, η Επιτροπή επιδίωξε να εξασφαλίσει τους νέους που εργάζονται με άτυπες συμβάσεις εργασίας δίχως επαρκή διαφάνεια, όσον αφορά στους όρους εργασίας, και χωρίς ικανοποιητική πρόσβαση στην κοινωνική προστασία. Επιπροσθέτως, επιχείρησε να εκσυγχρονίσει το πλαίσιο για την υγεία, για την ασφάλεια της εργασίας. Για την ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων η Επιτροπή επεξεργάστηκε προτάσεις για τη διευκόλυνση της κινητικότητας του εργατικού δυναμικού.

Στην πρόθεση των ως άνω πολιτικών, βαρυσήμαντο ρόλο παίζει το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο ως βασικό εργαλείο της ΕΕ για την επένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο.

Πράγματι, η αναβάθμιση των δεξιοτήτων, ταλέντων και ικανοτήτων των πολιτών –ιδίως των νέων– αποκτά κρίσιμο ρόλο προκειμένου να μετατραπούν οι ευρωπαϊκές οικονομίες σε πιο συνεκτικές, ανταγωνιστικές και ανθεκτικές, ενόσω οι αγορές εργασίας στροβιλίζονται στον αναδυόμενο καινούργιο κόσμο.

Η Επιτροπή προσπαθεί να ενισχύσει τη χρηματοδότηση εκ μέρους της ΕΕ και σχεδιάζει διάφορες πρωτοβουλίες για αύξηση του αποθέματος δεξιοτήτων των νέων με ποικίλα μέτρα πολιτικής (παροχή ευκαιριών καλής ποιότητας απασχόλησης σε νέους κάτω των 25 ετών, συνεχής εκπαίδευση και μαθητεία, πρακτική άσκηση εντός 4μήνου από την εμφάνιση της ανεργίας, εκπαίδευση). Επίσης, η Επιτροπή προσπαθεί να εκσυγχρονίσει και να προαγάγει την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση και να δρομολογήσει το Ευρωπαϊκό Σώμα Αλληλεγγύης, για να παρέχει ευκαιρίες εθελοντισμού στους νέους Ευρωπαίους. Τέλος, η ΕΕ προωθεί την επανεκκίνηση του κοινωνικού διαλόγου με αυξημένο ρόλο των κοινωνικών εταίρων. Ακόμη, εργάζεται για την ενσωμάτωση των κοινωνικών προτεραιοτήτων σε όλους τους τομείς ενωσιακής πολιτικής, όπως η χρηματοδότηση των κοινωνικών υποδομών/εξοπλισμών, η ενίσχυση της κοινωνικής οικονομίας, η προώθηση ευρυζωνικών δικτύων υψηλής χωρητικότητας, η εστίαση στις ψηφιακές δεξιότητες, η ενεργοποίηση ενός παρατηρητηρίου ενεργειακής πενίας κ.ά.

Συγκεφαλαιώνοντας, ο ρόλος της ΕΕ παραμένει εξισορροπητικός ανάμεσα στις αποκλίνουσες απόψεις των κοινωνικών εταίρων, ενώ η κοινοτική νομοθεσία περιγράφει τους στόχους και το πλαίσιο επίτευξης της κοινωνικής πολιτικής, αφήνοντας στα κράτη-μέλη την εξειδίκευση κατά το στάδιο της εφαρμογής.

Μεγάλο ρόλο στην περαιτέρω προωθούμενη Κοινωνική Ευρώπη παίζει ο διάλογος των επαγγελματικών οργανώσεων, καθώς τα εμπλεκόμενα μέρη μπορούν να αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες, ώστε να μπορέσει ο κοινωνικός διάλογος να υπερβεί τις εγγενείς αδυναμίες του παραδοσιακού νομοθετικού μηχανισμού της ΕΕ. Το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο χαρακτηρίζεται από τη διαπραγμάτευση, τη διαβούλευση και τη συμμετοχή.

Σήμερα, η καθιέρωση ενός κοινωνικού ευρωπαϊκού χώρου απαιτεί έναν ευρύτερο εκδημοκρατισμό των κοινοτικών διαδικασιών λήψης αποφάσεων αλλά και την αποφασιστική βούληση των λαών και των κυβερνήσεων της Ευρώπης να προχωρήσουν. Ωστόσο, τα πράγματα στην Ευρώπη έχουν πλέον αλλάξει. Δυστυχώς, η βούληση για προώθηση των κοινωνικών στόχων δεν μπορεί να θεωρείται σήμερα δεδομένη. Οι πολιτικές ισορροπίες στην ΕΕ, η άνοδος του πολιτικά αμφίπλευρου ευρωσκεπτικισμού και των ακροδεξιών κινημάτων, το οξυμένο μεταναστευτικό ζήτημα, η μείωση της ελκυστικότητας του φεντεραλισμού και η αναβίωση της εσωστρέφειας των ευρωπαϊκών εθνών έχει μετατρέψει την Κοινωνική Ευρώπη σε ένα μάλλον ξεθωριασμένο όραμα. Οι φιλότιμες ακροβασίες της Επιτροπής έχουν πλέον περιορισμένα αποτελέσματα. Τριάντα χρόνια μετά δεν μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον της κοινωνικής διάστασης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ακολουθήστε την ασφαλιστική αγορά στο Google News