Πώς θα αποζημιωθούν οι θάνατοι στα Τέμπη: Μαθήματα για τη βελτίωση των δημόσιων υπηρεσιών

Του Μιλτιάδη Νεκτάριου, Καθηγητή Πανεπιστημίου Πειραιώς

Οι οικογένειες των θυμάτων του σιδηροδρομικού δυστυχήματος στα Τέμπη έχουν το δικαίωμα να ασκήσουν αγωγές αποζημίωσης εναντίον της εταιρείας μεταφορών, Hellenic Train.

Η εταιρεία πρέπει να έχει επαρκή ασφάλιση αστικής ευθύνης για σωματικές βλάβες, θανάτους ή υλικές ζημιές των επιβαινόντων στα τρένα της. Επίσης, οφείλει χρηματική ικανοποίηση για ψυχική οδύνη των οικογενειών των θυμάτων. Αστική ευθύνη έχει, επίσης, και για σωματικές βλάβες ή θανάτους για τους εργαζόμενους στα τρένα της. Επίσης, επειδή είναι διεθνής (ιταλική) εταιρεία, θα είναι εύλογο να έχει ασφαλίσει τα περιουσιακά της στοιχεία, τη διακοπή εργασιών, καθώς και τις αστικές ευθύνες της προς τους ιδιοκτήτες των εμπορευμάτων που μεταφέρουν τα τρένα της. Εάν δεν έχει κάνει όλες αυτές τις ασφαλιστικές καλύψεις, σύντομα θα οδηγηθεί σε πτώχευση (ή θα επιβαρύνει τη Μητρική εταιρεία με τις αντίστοιχες αποζημιώσεις).

Τα ποσά που θα οφείλονται ως χρηματικές ικανοποιήσεις για την ψυχική οδύνη των συγγενών των θανόντων και ως αποζημιώσεις των επιβατών που υπέστησαν σωματικές βλάβες ή υλικές ζημιές στο δυστύχημα των Τεμπών θα είναι πολύ υψηλά. Η αξία της ανθρώπινης ζωής που θα αναζητήσουν τα δικαστήρια είναι η παρούσα αξία των καθαρών εισοδηματικών ροών για το υπόλοιπο της εργασιακής ζωής των θυμάτων. Επειδή σχεδόν όλα τα θύματα ήταν νέοι και φοιτητές, τα ποσά των αποζημιώσεων που θα υποχρεωθεί να καταβάλει η Hellenic Train θα είναι πολύ υψηλά. Εάν και στο μέτρο που δεν καλύπτονται από τα υφιστάμενα ασφαλιστήρια συμβόλαια, τη διαφορά θα πρέπει να καταβάλει η ίδια η εταιρεία. Εάν δεν διαθέτει τα απαραίτητα κεφάλαια, θα οδηγηθεί σε πτώχευση ή τα ποσά αυτά θα πρέπει να καταβληθούν από τη Μητρική εταιρεία.

Και τώρα αρχίζει το πιο ενδιαφέρον μέρος της άσκησης προσομοίωσης των αστικών ευθυνών της Hellenic Train. Ο ασφαλιστής της Hellenic Train, καθώς και η ίδια η εταιρεία, για τα ποσά που θα καταβάλουν για σωματικές βλάβες, ψυχικές οδύνες, καθώς και για υλικές ζημιές επιβατών και εμπορευμάτων στους ενάγοντες, θα έχουν δικαίωμα να στραφούν αναγωγικά εναντίον του ΟΣΕ και να αναζητήσουν το σύνολο των αποζημιώσεων που θα έχουν ήδη καταβάλει ή τα ποσά που αντιστοιχούν στο μέρος της ευθύνης του. Η δυνατότητα αυτή βασίζεται στον «όρο της υποκατάστασης» (subrogation clause), ο οποίος περιέχεται στα ασφαλιστήρια αστικών ευθυνών. Ο όρος αυτός προϋποθέτει ότι η Hellenic Train θα αποδείξει ότι ο ΟΣΕ είναι εν όλω ή εν μέρει υπεύθυνος για την έλλειψη των συστημάτων ασφαλείας που οδήγησαν στους θανάτους των επιβατών και στην καταστροφή των μεταφερόμενων εμπορευμάτων.

Το νομικό σύστημα των αστικών ευθυνών εξυπηρετεί δύο κοινωνικούς στόχους: (α) παρέχει τα σωστά κίνητρα για τη συνεχή βελτίωση των συστημάτων ασφαλείας για τη μείωση της συχνότητας και της έντασης των ατυχημάτων, και (β) εγγυάται τη δίκαιη αποζημίωση των θυμάτων των ατυχημάτων. Ο «όρος της υποκατάστασης» εναποθέτει το συνολικό βάρος των αποζημιώσεων στον ουσιαστικό υπαίτιο, ώστε να τον υποχρεώσει να βελτιώσει τα συστήματα ασφαλείας, αναλαμβάνοντας και τα σχετικά κόστη επενδύσεων σε συστήματα ασφαλείας (μέτρα Loss Control). Γι’ αυτό και η Hellenic Train δεν μπορεί να μειώσει το ύψος των απαιτήσεων των δικαιούχων στο μέτρο ευθύνης του ΟΣΕ, αλλά θα καταβάλει το σύνολο και μετά θα στραφεί κατά του ΟΣΕ, στη βάση του όρου υποκατάστασης, εκτός αν αποδειχθεί ότι ο ΟΣΕ δεν φέρει καμία ευθύνη. Το βέλτιστο επίπεδο ασφαλείας επιτυγχάνεται σε αυτό το ποσό, επενδύσεων όπου το «οριακό όφελος» ισούται με το «οριακό κόστος».

Η παραπάνω ανάλυση μπορεί να αποδειχθεί πολύ χρήσιμη για την άντληση συμπερασμάτων και την εκπόνηση πολιτικών για τη σταδιακή βελτίωση της αποτελεσματικότητας των δημόσιων υπηρεσιών και του πολιτικού συστήματος. Η μακρόχρονη παράδοση στην Ελλάδα είναι ότι κανένας δεν είναι υπεύθυνος για τις δυσλειτουργίες της δημόσιας διοίκησης ή της εκτελεστικής εξουσίας.

Εάν οι πολίτες που θίγονται από τις πράξεις ή παραλείψεις της δημόσιας διοίκησης ή των υπουργών αρχίσουν να ασκούν αγωγές αποζημίωσης για υλικές ζημιές ή σωματικές βλάβες ή θανάτους κατά του Δημοσίου, είτε ατομικά είτε ομαδικά, το Δημόσιο θα υποχρεωθεί να καταβάλει τις αποζημιώσεις. Και στη συνέχεια θα πρέπει να τις καταλογίσει στους υπεύθυνους δημόσιους υπαλλήλους ή στους αρμόδιους υπουργούς, από κοινού και εις ολόκληρον.

Η εφαρμογή της αρχής των αστικών ευθυνών θα μπορούσε να γενικευθεί, για να αντιμετωπιστεί και το γενικότερο κλίμα παρανομίας και ασυδοσίας που επικρατεί στη χώρα. Για παράδειγμα, οι αρμόδιες αρχές του κράτους θα μπορούν να στρέφονται αναγωγικά εναντίον όποιου καταστρέφει δημόσια περιουσία (π.χ., σχολεία, πανεπιστήμια, δημόσιους χώρους κ.λπ.) και να καταλογίζουν τα αντίστοιχα ποσά στους υπαίτιους και στις οικογένειές τους, και τα ποσά αυτά να εισπράττονται με τη διαδικασία είσπραξης των δημοσίων εσόδων. Ως αποτέλεσμα μίας τέτοιας διαδικασίας, για παράδειγμα, οι πρυτανικές αρχές, για να αποφύγουν τον προσωπικό καταλογισμό των ζημιών που προκαλούν οι «μπαχαλάκηδες» στα Πανεπιστήμια, θα σπεύσουν να οργανώσουν τα κατάλληλα συστήματα ασφαλείας της περιουσίας των πανεπιστημίων.

Επίσης, οι Υπουργοί και οι Γενικοί Διευθυντές των υπουργείων θα αναγκαστούν να οργανώσουν σύγχρονα συστήματα εποπτείας των δημόσιων υπηρεσιών ή των οργανισμών που ελέγχουν, ώστε να αποφύγουν τον προσωπικό καταλογισμό τεραστίων επιβαρύνσεων, επειδή, για παράδειγμα, μια σύμβαση του 2014 για την υλοποίηση ενός έργου συστημάτων ασφαλείας δεν έχει ολοκληρωθεί μετά από 10 χρόνια, με αποτέλεσμα τον θάνατο εκατοντάδων πολιτών. Και εφόσον το Κράτος έχει υποχρεωθεί να καταβάλει τις αντίστοιχες αποζημιώσεις στους ζημιωθέντες.

Εξυπακούεται ότι το πολιτικό προσωπικό της Βουλής δεν θα συναινέσει ποτέ στην προώθηση μίας διαδικασίας, όπως περιγράφεται παραπάνω. Αλλά, εδώ που έχουν φτάσει πλέον τα πράγματα στη χώρα, και εφόσον κανένα μέτρο που εφαρμόστηκε τα τελευταία 50 χρόνια δεν έχει αποδώσει, εναπόκειται στους πολίτες και στον νομικό κόσμο να οργανώσουν την σχέση πολίτη-κράτους σε νέα βάση: στην αναζήτηση των αστικών ευθυνών για τις πράξεις ή παραλείψεις των δημόσιων υπαλλήλων και των μελών της εκτελεστικής εξουσίας, με στόχο τη δημιουργία κινήτρων για τη βελτίωση των συστημάτων ασφαλείας σε όλους τους τομείς, καθώς και την αποζημίωση των πολιτών που υφίστανται υλικές ζημιές, σωματικές βλάβες ή θανάτους.

Η επιτυχής εφαρμογή των προτεινόμενων εξαρτάται από τους πολίτες και όχι από το κράτος, αλλά μπορεί να επιβάλλει στο κράτος την ταχεία και ραγδαία βελτίωση της συμπεριφοράς των οργάνων του. Αυτό θα είναι το καλύτερο μνημόσυνο για τα παιδιά που χάθηκαν τόσο άδικα στο δυστύχημα των Τεμπών.

Ακολουθήστε την ασφαλιστική αγορά στο Google News