Ο ρόλος της Ασφάλισης στη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας

Το νερό είναι το πολυτιμότερο ίσως αγαθό, που μπορεί να γίνει συνάμα το πιο καταστρεπτικό, όπως έδειξαν οι πλημμύρες και κατολισθήσεις που “βούλιαξαν” την Κρήτη τον Φεβρουάριο του 2019, μετά από αρκετά χρόνια ξηρασίας που αντιμετώπισε το νησί, ή οι πλημμύρες στη Μάνδρα το 2017, που στοίχισαν τη ζωή σε 24 ανθρώπους. Καθώς αναμένεται αύξηση των φυσικών καταστροφών τα επόμενα χρόνια και ενώ το ελληνικό κράτος από σχέδια πάει καλά, αλλά από πράξεις… όχι και τόσο, η ασφάλιση μπορεί να αναδειχτεί πολύ χρήσιμη.

H σημασία της προστασίας και διατήρησης του υδάτινου περιβάλλοντος, από τη μια, η πρόληψη, ο περιορισμός και η αντιμετώπιση των πλημμυρών, από την άλλη, έχουν μπει από νωρίς στην ευρωπαϊκή ατζέντα ενδιαφέροντος. Ήδη, από τον Δεκέμβριο του 2000 βρίσκεται σε ισχύ η Οδηγία-Πλαίσιο για τα  Ύδατα (2000/60/ΕΚ), ενώ από τον Οκτώβριο του 2007 η οδηγία 2007/60/ΕΚ για την αντιμετώπιση των πλημμυρών.

Η Οδηγία-Πλαίσιο για τα Ύδατα

Η Οδηγία 2000/60/ΕΚ συνδυάζει ποιοτικούς, οικολογικούς και ποσοτικούς στόχους για την προστασία υδάτινων οικοσυστημάτων και την καλή κατάσταση όλων των υδατικών πόρων και θέτει ως κεντρική ιδέα την ολοκληρωμένη διαχείρισή τους στη γεωγραφική κλίμακα των Λεκανών Απορροής Ποταμών.

Επιπλέον, επαναπροσδιορίζει την έννοια της Λεκάνης Απορροής, η οποία περιλαμβάνει τα εσωτερικά επιφανειακά (ποταμοί, λίμνες), τα υπόγεια ύδατα, τα μεταβατικά (δέλτα, εκβολές ποταμών) και τα παράκτια οικοσυστήματα.

Για κάθε περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού η Οδηγία καθορίζει μια σειρά από απαραίτητες ενέργειες που θα έπρεπε να υλοποιηθούν εντός καθορισμένων προθεσμιών, ώστε ο βασικός στόχος της Οδηγίας, που είναι η αποτροπή της περαιτέρω υποβάθμισης όλων των υδάτων και η επίτευξη ‘‘καλής κατάστασης’’, να έχει επιτευχθεί μέχρι το 2015. Η επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων της Οδηγίας στηρίζεται σε οικονομικές αρχές και εργαλεία, καθώς και στην εφαρμογή ολοκληρωμένων προγραμμάτων και μέτρων.

Παράλληλα, αντιμετωπίζονται συνολικά όλες οι χρήσεις και υπηρεσίες νερού, συνυπολογίζοντας την αξία του νερού για το περιβάλλον, την υγεία, την ανθρώπινη κατανάλωση και την κατανάλωση σε παραγωγικούς τομείς.

Η Οδηγία ενισχύει και διασφαλίζει τη συμμετοχή του κοινού με τη δημιουργία συστηματικών και ουσιαστικών διαδικασιών διαβούλευσης. Παράλληλα, προωθεί την αειφόρο και ολοκληρωμένη διαχείριση των διασυνοριακών λεκανών απορροής ποταμών.

Στο ίδιο πλαίσιο, η Οδηγία 2000/60/ΕΚ δημιουργεί και εισάγει νέες προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση κινδύνων από τις πλημμύρες και την ξηρασία.

Και επειδή οι προσεγγίσεις αυτές φάνηκε ότι δεν ήταν αρκετές, το 2007 τέθηκε σε ισχύ και η Οδηγία για τις Πλημμύρες.

Η Οδηγία για τις Πλημμύρες

Με την Οδηγία 2007/60/ΕΚ δημιουργήθηκε το ευρωπαϊκό πλαίσιο για τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας, το οποίο επεκτείνει και συντονίζεται στενά με την Οδηγία Πλαίσιο (2000/60/ΕΚ) για τα  Ύδατα. Ο βασικός στόχος της είναι να βοηθήσει τα Κράτη Μέλη στην πρόληψη, τον περιορισμό και την αντιμετώπιση των πλημμυρών.

Στο πλαίσιο μιας προσέγγισης μακροπρόθεσμου σχεδιασμού, προβλέπει μια διαδικασία διαχείρισης του κινδύνου πλημμυρών, η οποία υλοποιείται σε τρία στάδια:

1ο στάδιο

Μέχρι το τέλος του 2011 τα Κράτη Μέλη όφειλαν να έχουν προβεί σε προκαταρκτική εκτίμηση των κινδύνων πλημμύρας για τις λεκάνες απορροής ποταμών και να προσδιορίσουν, με τον τρόπο αυτό, τις περιοχές με σοβαρή πιθανότητα πλημμύρας. Οι προκαταρκτικές αυτές εκτιμήσεις έδειξαν ότι υπάρχουν σχεδόν 8.000 περιοχές στην ΕΕ, όπου υφίσταται ή ότι κρίνεται πιθανό να παρουσιασθεί δυνητικός σοβαρός κίνδυνος πλημμύρας.

2ο στάδιο

Σε περιοχές στις οποίες υφίστανται όντως κίνδυνοι για ζημιές από πλημμύρες, τα Κράτη Μέλη όφειλαν να εκπονήσουν, μέχρι το τέλος του 2013, χάρτες επικινδυνότητας και χάρτες κινδύνων πλημμύρας, στους οποίους αποτυπώνονται οι αρνητικές συνέπειες των πλημμυρών (σε πληθυσμό, εγκαταστάσεις, κ.λπ.).

3ο στάδιο

Το αργότερο μέχρι το 2015, για τις περιοχές αυτές, θα έπρεπε να καταρτισθούν Σχέδια Διαχείρισης των Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ). Τα σχέδια διαχείρισης, όπως ορίζεται στην οδηγία, πρέπει να περιλαμβάνουν μέτρα για τη μείωση της πιθανότητας πλημμύρας και τον περιορισμό των πιθανών της επιπτώσεων.

Τα σχέδια αυτά καλύπτουν μεν όλες τις φάσεις του κύκλου διαχείρισης των κινδύνων πλημμύρας, αλλά εστιάζονται ιδίως στην πρόληψη (όπως πρόληψη των ζημιών από πλημμύρες, με την αποφυγή κατασκευής οικιών και βιομηχανιών σε περιοχές που απειλούνται σήμερα ή που θα απειληθούν στο μέλλον από πλημμύρες ή προσαρμογή των μελλοντικών αναπτυξιακών προγραμμάτων στους κινδύνους πλημμύρας), την προστασία (με τη λήψη μέτρων μείωσης της πιθανότητας πλημμυρών ή/και περιορισμού των επιπτώσεων των πλημμυρών σε συγκεκριμένες τοποθεσίες όπως π.χ. με αποκατάσταση κατακλυζόμενων περιοχών και υγροτόπων) και την ετοιμότητα (π.χ. μέσω της παροχής οδηγιών στο κοινό σχετικά με το τι πρέπει να κάνει σε περίπτωση πλημμύρας).

Τα τρία αυτά στάδια θα επαναλαμβάνονται σε εξαετείς κύκλους, ώστε να εξασφαλιστεί η συνεκτίμηση των μακροπρόθεσμων εξελίξεων. Στις περιπτώσεις διεθνών λεκανών απορροής ποταμών, για τα στάδια αυτά πρέπει να υπάρξει συντονισμός μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών, για να μη μετατεθούν τα προβλήματα από τη μια περιοχή στην άλλη.

Τα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας για καθένα από τα 14 υδατικά διαμερίσματα, με βάση τους Χάρτες Επικινδυνότητας και τους Χάρτες Κινδύνων Πλημμύρας, δημοσιεύτηκαν στο ΦΕΚ μόλις τον Ιούλιο του 2018, οκτώ μήνες μετά τις καταστροφικές πλημμύρες στη Μάνδρα και 7 μήνες πριν τις καταστροφές στην Κρήτη!

Ελλάδα: Από σχέδια καλά πάμε

Το ελληνικό δίκαιο εναρμονίστηκε με τις διατάξεις των δύο οδηγιών, με την… αναμενόμενη καθυστέρηση –τον Δεκέμβριο του 2002 υιοθετήθηκε η Οδηγία για τα  Ύδατα και τον Ιούλιο του 2010 η Οδηγία για τις Πλημμύρες–, με ό,τι συνεπάγεται αυτή η καθυστέρηση.

O Προσδιορισμός των Ζωνών Δυνητικά Υψηλού Κινδύνου Πλημμύρας στα 14 Υδατικά Διαμερίσματα της χώρας ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο του 2012.

Τα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας για καθένα από τα 14 υδατικά διαμερίσματα, με βάση τους Χάρτες Επικινδυνότητας και τους Χάρτες Κινδύνων Πλημμύρας, δημοσιεύτηκαν στο ΦΕΚ μόλις τον Ιούλιο του 2018, οκτώ μήνες μετά τις καταστροφικές πλημμύρες στη Μάνδρα και 7 μήνες πριν τις καταστροφές στην Κρήτη!

Αν για τη Μάνδρα ήταν πλέον αργά, τι γίνεται με την Κρήτη; Εφαρμόστηκαν και σε ποιο βαθμό επιτυχίας τα μέτρα που προβλέπονται στα Σχέδια Διαχείρισης που έχουν κατατεθεί;

Σύμφωνα με τα βροχομετρικά στοιχεία του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, μόνο στην ανατολική περιοχή των Λευκών Ορέων, σε μία έκταση περίπου 140 τετραγωνικών χιλιοστών έπεσαν, στο διάστημα 24 έως 26 Φεβρουαρίου, πάνω από 80 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού.

Ήταν πολύ ακραίο το σενάριο για να προβλεφθεί; Ίσως. Γεγονός πάντως είναι ότι το κόστος των ζημιών από την κακοκαιρία στη Δυτική Κρήτη αποτιμάται από την Περιφέρεια Κρήτης σε πάνω από €130 εκατ. και η αποκατάστασή τους θα είναι αρκετά δύσκολη και σίγουρα όχι τόσο γρήγορη, ώστε να μπορέσουν οι κάτοικοι να είναι έτοιμοι για τη φετινή τουριστική σεζόν (μιλάμε για μια περιοχή που στηρίζεται κατά βάση στη γεωργία και τον τουρισμό).

Αναμένεται αύξηση των ακραίων φαινομένων και των ζημιών

Τα φαινόμενα ξηρασίας, οι πλημμύρες και γενικότερα τα ακραία φαινόμενα έχουν αυξηθεί, τα τελευταία χρόνια, σε όλη την Ευρώπη. Στο μέλλον, προβλέπεται να αυξηθούν περαιτέρω, αφενός λόγω της κλιματικής αλλαγής, αφετέρου λόγω της ανάπτυξης αστικών οικισμών σε περιοχές που κινδυνεύουν από πλημμύρες.

Οι ζημιές στην ΕΕ, από το συνδυασμένο αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής και των κοινωνικοοικονομικών μεταβολών (π.χ. μέσω κοινωνικοοικονομικών αλλαγών, όπως η καταστροφή των περιουσιακών στοιχείων στις πλημμυρικές περιοχές), προβλέπεται ότι θα αυξηθούν από 6,9 δισ. EUR/έτος σε 20,4 δισ. EUR/έτος έως τη δεκαετία του 2020, σε 45,9 δισ. EUR/έτος έως τη δεκαετία του 2050 και σε 97,9 δισ. EUR/έτος έως τη δεκαετία του 2080.

Αυτό επισημαίνεται στην 5η Έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την εφαρμογή της οδηγίας-πλαισίου για τα Ύδατα και της οδηγίας για τις Πλημμύρες, η οποία δημοσιεύτηκε στις 26 Φεβρουαρίου 2019. Η Έκθεση παρουσιάζει την κατάσταση εφαρμογής της οδηγίας-πλαισίου για τα ύδατα (ΟΠΥ) και της οδηγίας για τις πλημμύρες, βάσει της αξιολόγησης από την Επιτροπή των δεύτερων Σχεδίων Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΣΔΛΑΠ) και των πρώτων Σχεδίων Διαχείρισης των Κινδύνων Πλημμύρας (ΣΔΚΠ) που καταρτίστηκαν και υποβλήθηκαν από τα κράτη μέλη για την περίοδο 2015-2021.

Οι πληροφορίες που περιέχονται στα ΣΔΛΑΠ και τα ΣΔΚΠ μεταφορτώθηκαν στο κοινό ψηφιακό αποθετήριο WISE, το οποίο διαχειρίζεται ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος (ΕΟΠ). Η Επιτροπή χρησιμοποίησε το WISE ως βάση για την αξιολόγησή της, μαζί με πληροφορίες που προέρχονται απευθείας από τα εθνικά και τα διεθνή ΣΔΛΑΠ και ΣΔΚΠ.

Να σημειωθεί ότι η Ελλάδα, η Ιρλανδία, και οι ισπανικές Κανάριες Νήσοι δεν κατόρθωσαν να υποβάλουν έγκαιρα στο WISE τόσο τα ΣΔΛΑΠ όσο και τα ΣΔΚΠ για αξιολόγηση, ενώ η Λιθουανία και το Ηνωμένο Βασίλειο για το Γιβραλτάρ δεν κατόρθωσαν να υποβάλουν τα ΣΔΛΑΠ τους. Ως εκ τούτου, η έκθεση δεν καλύπτει τις συγκεκριμένες χώρες ή περιοχές.

Η αβεβαιότητα, όμως, που σχετίζεται με τη διαχείριση του κινδύνου πλημμυρών απαιτεί συνεχή παρακολούθηση και προσαρμογή των πρακτικών για την εξασφάλιση των χαμηλότερων δυνατών ζημιών. Στο πλαίσιο αυτό, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πραγματοποίησε διαβούλευση σχετικά με τον έλεγχο της καταλληλότητας της οδηγίας-πλαίσιο για τα ύδατα (2000/60/ΕΚ) και της οδηγίας για τις πλημμύρες (2007/60/ΕΚ), η οποία ολοκληρώθηκε στις 12 Μαρτίου 2019, με τη συμμετοχή και της Insurance Europe.

Στην απάντησή της η Insurance Europe τόνιζε ότι η οδηγία για τις πλημμύρες χρήζει περαιτέρω βελτίωσης. Επικαλούμενη, μάλιστα, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, επεσήμανε ότι σε περισσότερα από ένα κράτη μέλη, πάνω από το 90% των οικονομικών ζημιών από ακραίες κλιματικές συνθήκες παραμένουν ανασφάλιστες. Η αλλαγή του κλίματος θα αυξήσει περαιτέρω τις φυσικές καταστροφές, γεγονός που ενισχύει την ανάγκη κάλυψης του χάσματος προστασίας, το οποίο ανέρχεται σήμερα σε €400 δισ. σε ετήσια βάση.

Οι ζημιές στην ΕΕ, από το συνδυασμένο αποτέλεσμα της κλιματικής αλλαγής και των κοινωνικοοικονομικών μεταβολών (π.χ. μέσω κοινωνικοοικονομικών αλλαγών, όπως η καταστροφή των περιουσιακών στοιχείων στις πλημμυρικές περιοχές), προβλέπεται ότι θα αυξηθούν από 6,9 δισ. EUR/έτος σε 20,4 δισ. EUR/έτος έως τη δεκαετία του 2020, σε 45,9 δισ. EUR/έτος έως τη δεκαετία του 2050 και σε 97,9 δισ. EUR/έτος έως τη δεκαετία του 2080.

Ο ρόλος του ευχαριστημένου ασφαλισμένου

Στη χώρα μας, η αγορά ασφαλιστικής κάλυψης έναντι φυσικών καταστροφών κρίνεται ακόμα πιο σημαντική και απαραίτητη, δεδομένης της αποδεδειγμένης έλλειψης οργάνωσης του ελληνικού κράτους (στην οικονομική αδυναμία του δεν αναφερόμαστε, γιατί λεφτά πάντα υπάρχουν όταν πρόκειται για… ψηφοθηρικές ελεημοσύνες).

Το τελευταίο διάστημα έχει ξεκινήσει μία μεγάλη προσπάθεια να αναδειχτεί η σημασία της σύμπραξης ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, τόσο από την ίδια την ασφαλιστική αγορά, όσο και από άλλους φορείς, με πιο πρόσφατη την κατάθεση σχετικής πρότασης από καθηγητές του Πανεπιστημίου Πειραιά.

Η αντιπολίτευση εμφανίζεται θετική στην προοπτική μιας τέτοιας σύμπραξης, ωστόσο, οι χρόνιες αγκυλώσεις του πολιτικού προσωπικού και το γεγονός ότι βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο δεν μας επιτρέπει να αισιοδοξούμε.

Το βάρος θεωρούμε ότι πέφτει στην ίδια την ασφαλιστική αγορά (εταιρείες και διαμεσολαβούντες) και στο πώς θα αξιοποιήσει τους ευχαριστημένους ασφαλισμένους που διαθέτει.

Η σωστή ενημέρωση των ασφαλισμένων για τις καλύψεις και τις απαλλαγές του ασφαλιστικού τους προγράμματος, ο χρόνος ανταπόκρισης μετά από ένα καταστροφικό συμβάν, η άμεση απόδοση της αποζημίωσης, που θα επιτρέψει στον ασφαλισμένο να προχωρήσει στην αποκατάσταση των ζημιών του, μπορεί να κάνει τη διαφορά.

Στις φωτιές στο Μάτι και στις πλημμύρες στη Μάνδρα η ανταπόκριση των ασφαλιστικών εταιρειών ήταν άμεση. Στο Μάτι εκτιμάται ότι πλήρωσαν συνολικές αποζημιώσεις (ασφαλιστήρια περιουσίας και αυτοκινήτου) της τάξης των €36 εκατ. Αντίστοιχα, στη Μάνδρα πλήρωσαν συνολικά €12,25 εκατ.

Ας μην κρυβόμαστε, όμως, πίσω από το δάκτυλό μας. Η αγορά έχει να αντιμετωπίσει και τον κακό της εαυτό. Υπήρχαν και κάποιες λίγες, ελάχιστες, ασφαλιστικές, που αδίκως δεν αποζημίωσαν τους ασφαλισμένους τους.

Αυτό πρέπει να μας προβληματίσει, γιατί αν οι ευχαριστημένοι ασφαλισμένοι μπορούν να γίνουν η καλύτερη διαφήμιση του κλάδου, οι δυσαρεστημένοι μπορούν να τον δυσφημίσουν αμετάκλητα.

Δήμητρα Καζάντζα