Άρθρα
Ο ηθικός κίνδυνος στην ασφάλιση φυσικών καταστροφών
Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλίσεων και Επαγγελματικών Συντάξεων (EIOPA) δημοσίευσαν πρόσφατα κοινό έγγραφο προτάσεων σχετικά με τον τρόπο καλύτερης ασφάλισης των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων στην Ευρωπαϊκή Ένωση έναντι φυσικών καταστροφών που σχετίζονται με το κλίμα, όπως πλημμύρες ή πυρκαγιές. Για την ενίσχυση της ασφαλιστικής κάλυψης, ΕΚΤ και EIOPA προτείνουν μια κλιμακωτή προσέγγιση, που περιλαμβάνει τέσσερα στάδια-επίπεδα, ενώ αναδεικνύουν ως πολύ σημαντική την αντιμετώπιση του ηθικού κινδύνου που μπορεί να προκύψει.
Επί του παρόντος, στην Ευρωπαϊκή Ένωση, μόνο το ένα τέταρτο περίπου του συνόλου των ζημιών από καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα είναι ασφαλισμένο. Σε ορισμένες χώρες, το ποσοστό είναι κάτω από 5%. Αυτό οφείλεται, εν μέρει, στο γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι υποτιμούν το κόστος αυτών των ζημιών. Επίσης, ορισμένοι αποφεύγουν την ασφάλιση, προτιμώντας να βασίζονται στην κρατική στήριξη. Καθώς οι φυσικές καταστροφές γίνονται πιο συχνές και πιο σοβαρές, το κόστος ασφάλισης αναμένεται να αυξηθεί. Ορισμένοι ασφαλιστές ενδέχεται να μειώσουν την κάλυψη κινδύνων ή να σταματήσουν εντελώς την παροχή ορισμένων τύπων ασφάλισης κατά καταστροφών, γεγονός που θα διευρύνει περαιτέρω το ασφαλιστικό κενό.
Η έλλειψη ασφάλισης για κλιματικές καταστροφές μπορεί να επηρεάσει την οικονομία και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Εάν οι απώλειες δεν καλύπτονται από την ασφάλιση, η ταχύτητα με την οποία τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις μπορούν να επανακάμψουν στις δραστηριότητές τους μειώνεται, επιβραδύνοντας την οικονομική ανάκαμψη. Οι διαρκείς διαταραχές της αλυσίδας εφοδιασμού μπορεί, επίσης, να οδηγήσουν σε διάχυση από τη μία επιχείρηση στην άλλη και να επηρεάσουν την ικανότητα των επιχειρήσεων να αποπληρώνουν τα δάνειά τους, αυξάνοντας έτσι την έκθεση των τραπεζών στον πιστωτικό κίνδυνο. Επιπλέον, η χρηματοοικονομική θέση των κυβερνήσεων μπορεί να αποδυναμωθεί, εάν χρειαστεί να λάβουν μέτρα για την κάλυψη ανασφάλιστων ζημιών.
Κλιμακωτή προσέγγιση 4 σταδίων
Για την ενίσχυση της ασφαλιστικής κάλυψης, η ΕΚΤ και η EIOPA προτείνουν μια κλιμακωτή προσέγγιση, που βασίζεται στο υφιστάμενο πλαίσιο της ιδιωτικής ασφάλισης και της παρέμβασης του δημόσιου τομέα σε εθνικό επίπεδο. Στόχος αυτής της προσέγγισης είναι να καταστήσει τον ιδιωτικό τομέα πιο ανθεκτικό απέναντι στις καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα. Οι ΣΔΙΤ σε εθνικό επίπεδο μπορούν να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο, διευκολύνοντας και δίνοντας κίνητρα για την ανάληψη μέτρων που στοχεύουν στον μετριασμό των κινδύνων και την προσαρμογή, ενώ παράλληλα προωθούν την ευρεία ασφαλιστική κάλυψη. Η προσέγγιση αυτή αναφέρεται, επίσης, στον πιθανό συντονισμό των προσπαθειών του δημόσιου τομέα σε επίπεδο ΕΕ, προκειμένου να διαχειριστεί τους εναπομείναντες κινδύνους, που υπερβαίνουν την προγραμματισμένη δυνατότητα κάλυψης σε εθνικό επίπεδο.
Πιο αναλυτικά:
- Για την περίπτωση των χαμηλών ή μέτριων ζημιών (Επίπεδο 1) προτείνεται η ενίσχυση της ιδιωτικής ασφάλισης σε συνδυασμό με το λεγόμενο impact underwriting*. Ειδικότερα, ΕΚΤ και EIOPA προτείνουν οι ασφαλιστές να σχεδιάζουν τα συμβόλαιά τους με τέτοιον τρόπο, ώστε να ενθαρρύνουν τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις να μειώσουν τους κινδύνους. για παράδειγμα, με τη χορήγηση εκπτώσεων για την εφαρμογή αποτελεσματικών μέτρων μετριασμού ή προσαρμογής σε αυτούς.
- Για υψηλότερες ζημιές (Επίπεδο 2) ενδείκνυται η μεταφορά κινδύνου από τους ασφαλιστές στους αντασφαλιστές, η οποία συμβάλλει στη βελτίωση της ασφαλισιμότητας σε περιοχές υψηλού κινδύνου και στη μείωση της διακύμανσης των ασφαλιστικών αποζημιώσεων. Όταν το κόστος που απαιτείται για την κάλυψη της έκθεσης στον κίνδυνο μπορεί να καταστεί ασύμφορο για τους ιδιωτικούς φορείς, χρήσιμοι μπορούν να φανούν εναλλακτικοί μηχανισμοί μεταφοράς κινδύνου, όπως οι τίτλοι που συνδέονται με ασφάλιση (ILS) και ειδικότερα τα ομόλογα καταστροφών, ώστε να μετακυλιστεί μέρος του κινδύνου στους επενδυτές της κεφαλαιαγοράς.
- Με την ίδια λογική, οι κυβερνήσεις θα μπορούσαν να προχωρήσουν σε συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και να καλύψουν εν μέρει το κόστος που μπορεί να επιβαρύνει τους ασφαλιστές σε περίπτωση μεγάλων καταστροφών (Επίπεδο 3). Για να προστατευθούν και να διασφαλίσουν ότι τα δημόσια κεφάλαια χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά, οι κυβερνήσεις θα πρέπει, επίσης, να παρέχουν ισχυρά κίνητρα για τη μείωση των κινδύνων.
- Τέλος, τα ασφαλιστικά συστήματα σε εθνικό επίπεδο θα μπορούσαν να συμπληρωθούν από ένα δημόσιο σύστημα σε επίπεδο ΕΕ, το οποίο θα διασφαλίζει τη διάθεση επαρκών κεφαλαίων στις ευρωπαϊκές χώρες για την ανοικοδόμηση, μετά από σπάνιες μεγάλης κλίμακας καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα (Επίπεδο 4).
Οι προαναφερθείσεις προσεγγίσεις δεν αποσκοπούν στην άνευ όρων παροχή οικονομικών εγγυήσεων για ανασφάλιστες ζημιές, οι οποίες θα χρηματοδοτούνται από τους φορολογούμενους, αλλά στην ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του τρόπου χρήσης των δημόσιων πόρων και στη μείωση του ηθικού κινδύνου, σε σχέση με την τυπική υφιστάμενη κατάσταση της άνευ όρων και ενίοτε κακώς στοχευμένης κρατικής στήριξης μετά από καταστροφές. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό θα βοηθήσει να διασφαλιστεί ότι οι ιδιωτικές ασφαλιστικές αγορές θα συνεχίσουν να λειτουργούν με ομαλό τρόπο ενόψει των κινδύνων που προκαλούνται από την κλιματική αλλαγή και θα μειώσει την ανάγκη για κυβερνητική οικονομική παρέμβαση. Η εκ των προτέρων αποσαφήνιση του ρόλου των κυβερνήσεων, όσον αφορά την αποζημίωση των ζημιών, είναι σημαντική για την αποτελεσματικότητα των ιδιωτικών ασφαλιστικών αγορών. Επιπλέον, η αύξηση της ασφαλιστικής ζήτησης και οι ανθεκτικότερες ιδιωτικές ασφαλιστικές αγορές θα πρέπει να “μεταφραστούν” σε χαμηλότερο μερίδιο των οικονομικών ζημιών που βαρύνουν τον δημόσιο τομέα.
Τι είναι ο ηθικός κίνδυνος και πώς αντιμετωπίζεται;
Οι δράσεις που εξετάζονται στο κοινό έγγραφο προτάσεων της ΕΚΤ και της EIOPA αποσκοπούν στο να συμβάλουν στα εξής:
- στην άμεση καταβολή των ασφαλιστικών αποζημιώσεων μετά από μια φυσική καταστροφή.
- στην παροχή κινήτρων για μέτρα μετριασμού του κινδύνου και προσαρμογής.
- στη συμπλήρωση των υφιστάμενων μηχανισμών ασφαλιστικής κάλυψης.
- στον επιμερισμό του κόστους και των ευθυνών μεταξύ των σχετικών ενδιαφερομένων μερών, ώστε να διασφαλίζεται η συμμετοχή στην ανάληψη κινδύνου και να μειώνεται ο ηθικός κίνδυνος.
Ηθικός κίνδυνος από την ιδιωτική ασφάλιση
Η αποφυγή του ηθικού κινδύνου αποτελεί βασικό ζήτημα στον σχεδιασμό της ασφάλισης. Ο ηθικός κίνδυνος αντιπροσωπεύει τον κίνδυνο ο ασφαλισμένος να επιδείξει πιο επικίνδυνη συμπεριφορά προσδοκώντας αποζημίωση από τον ασφαλιστή, με αποτέλεσμα ο τελευταίος να κληθεί να αντιμετωπίσει υψηλότερες συνολικές απαιτήσεις. Όσο μεγαλύτερη είναι η ασύμμετρη πληροφόρηση μεταξύ του ασφαλιστή και του ασφαλισμένου, τόσο μεγαλύτερο είναι το ενδεχόμενο να υπάρξει ηθικός κίνδυνος. Οι ασφαλιστές μετριάζουν τον οικονομικό αντίκτυπο του ηθικού κινδύνου, εφαρμόζοντας, μεταξύ άλλων, απαλλαγές (δηλαδή, μέρος της ζημιάς πρέπει να καταβληθεί από τον ασφαλισμένο) και όρια στην κάλυψη, και προσφέροντας εκπτώσεις στα ασφάλιστρα, όταν ο ασφαλισμένος δεν υποβάλλει απαιτήσεις ή λαμβάνει μέτρα, για να μειώσει τον κίνδυνο ζημιάς. Στην παραδοσιακή αντασφάλιση, ο αντασφαλιστής μπορεί να χρησιμοποιήσει την τεχνογνωσία του, για να εκτιμήσει τους κινδύνους που εκχωρούνται από τον ασφαλιστή και, ως εκ τούτου, να μειώσει τον αντίκτυπο του ηθικού κινδύνου. Στην περίπτωση των ομολόγων καταστροφών, οι επενδυτές αντιμετωπίζουν μεγαλύτερο ενδεχόμενο ηθικού κινδύνου από τον φορέα που εκχωρεί τον κίνδυνο. Ο κίνδυνος αυτός μετριάζεται με τη διενέργεια ανεξάρτητης αξιολόγησης των καλυπτόμενων από το ομόλογο κινδύνων.
Ορισμένα μέτρα που αποσκοπούν στη μείωση του κενού ασφαλιστικής προστασίας μπορεί να προκαλέσουν αύξηση του ηθικού κινδύνου, καθώς μπορεί να υπάρξει αντιστάθμιση (trade-off) μεταξύ των ασφαλιστικών αποζημιώσεων μετά την καταστροφή και της εκ των προτέρων προσαρμογής. Για παράδειγμα, η υποχρεωτική ασφάλιση μπορεί να αποθαρρύνει τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις υψηλού κινδύνου από το να επενδύσουν στον μετριασμό του κινδύνου και την προσαρμογή, αφού τους αποζημιώνει μετά τις καταστροφές1.
Για τον λόγο αυτόν, το impact underwriting και τα κίνητρα που βασίζονται στον κίνδυνο και συνδέονται με τα ασφάλιστρα μπορούν να είναι χρήσιμα για τη μείωση του ηθικού κινδύνου και των σχετικών αρνητικών επιπτώσεων στην ευημερία της κοινότητας.
Ηθικός κίνδυνος και ο ρόλος του δημόσιου τομέα
Ο ηθικός κίνδυνος δεν υφίσταται μόνο μεταξύ των συμβαλλομένων στην ιδιωτική ασφάλιση. μπορεί, επίσης, να αποτελεί ζήτημα μεταξύ των ιδιωτικών ασφαλιστικών φορέων και του δημόσιου τομέα ή μεταξύ διαφορετικών βαθμίδων του δημόσιου τομέα. Για παράδειγμα, οι ιδιωτικοί ασφαλιστικοί φορείς μπορεί να βασίζονται σε ένα άμεσο ή έμμεσο κρατικό σύστημα στήριξης –όπως η βοήθεια μετά από καταστροφές– και να μειώνουν τη δική τους ασφαλιστική κάλυψη ή τις προσπάθειες προσαρμογής, ή οι χαμηλότερες βαθμίδες της κυβέρνησης (σ.σ.: π.χ. η τοπική αυτοδιοίκηση) μπορεί να παραμελήσουν τον ρόλο τους στην επιβολή των κανονισμών, καθώς οι πιθανές ζημιές καλύπτονται από τις υψηλότερες κρατικές βαθμίδες.
Όπως και στην ιδιωτική ασφάλιση, ο ηθικός κίνδυνος θα πρέπει, συνεπώς, να λαμβάνεται υπόψη κατά τον σχεδιασμό των συστημάτων στα οποία εμπλέκεται ο δημόσιος τομέας με οποιαδήποτε μορφή. Ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι η αντιστοίχιση, στο μέτρο του δυνατού, της ευθύνης για την παροχή ανακουφιστικών μέτρων μετά από καταστροφές με την ευθύνη για την επιβολή των σχετικών κανονισμών (π.χ. κανονισμοί σχεδιασμού).
Άλλες πολιτικές επιλογές είναι να δοθούν κίνητρα για τον μετριασμό των κινδύνων και την προσαρμογή, είτε κατά τον σχεδιασμό της ίδιας της ασφάλισης είτε μέσω άλλων πολιτικών.
Πρόσφατα στοιχεία από τις Ηνωμένες Πολιτείες δείχνουν ότι, ενώ οι επιπτώσεις του ηθικού κινδύνου από την παροχή ενίσχυσης σε περιπτώσεις καταστροφών μειώνουν την προσαρμογή, οι ομοσπονδιακές επιδοτήσεις για επενδύσεις στην προσαρμογή είναι υπεραρκετές, για να διορθώσουν αυτόν τον ηθικό κίνδυνο (Fried, 2021)2. Μια σημαντική παρατήρηση σχετικά με το κενό ασφαλιστικής προστασίας είναι ότι ο δημόσιος τομέας είναι σήμερα σε κάθε περίπτωση ο φορέας που αναλαμβάνει τον υπολειπόμενο κίνδυνο, γεγονός που τον καθιστά υπεύθυνο για μεγάλες απώλειες από καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα, οι οποίες είναι πιθανό να αυξηθούν σε συχνότητα και μέγεθος.
Επομένως, απαιτούνται πολιτικές που θα αποσκοπούν στην ενίσχυση τόσο της προσαρμογής, όσο και του μετριασμού των επιπτώσεων των κλιματικών φαινομένων, ώστε να αυξηθεί η ανθεκτικότητα της οικονομίας απέναντι στην κλιματική αλλαγή και να μειωθεί το κενό ασφαλιστικής προστασίας.
Ηθικός κίνδυνος από ένα ενδεχόμενο πανευρωπαϊκό σύστημα
Ο ηθικός κίνδυνος που θα μπορούσε να προκύψει από ένα πανευρωπαϊκό σύστημα κάλυψης του κόστους των κλιματικών καταστροφών είναι ότι τα κράτη μέλη δεν θα καταβάλλουν επαρκείς προσπάθειες για τη μείωση των κλιματικών κινδύνων και του κενού ασφαλιστικής προστασίας σε εθνικό επίπεδο, με αποτέλεσμα να εκθέτουν τόσο το ίδιο το σύστημα όσο και την οικονομία της ΕΕ, στο σύνολό της, σε υψηλότερους υπολειπόμενους κινδύνους, όταν επέλθει η καταστροφή. Για παράδειγμα, εάν υπάρχει ένα κακοσχεδιασμένο κοινό σύστημα κάλυψης του κόστους των κλιματικών καταστροφών, το οποίο θα υποστηρίζει την ανάκαμψη μετά από καταστροφές, τα κράτη μέλη μπορεί να έχουν λιγότερη διάθεση:
- να εφαρμόσουν μέτρα για την αύξηση της ασφάλισης και αντασφάλισης των κινδύνων που σχετίζονται με το κλίμα από τον ιδιωτικό τομέα.
- να δημιουργήσουν κατάλληλες συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ή συμφωνίες μεταφοράς κινδύνων.
- να δημιουργήσουν κατάλληλα δημοσιονομικά αποθέματα.
- να εφαρμόσουν στρατηγικές προσαρμογής (π.χ. όσον αφορά τα οικοδομικά πρότυπα και τους κανόνες για την οικοδόμηση σε περιοχές με κίνδυνο πλημμύρας ή άλλες περιοχές που εκτίθενται σε κινδύνους κλιματικών καταστροφών).
- να πετύχουν τους στόχους μείωσης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα.
Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι ανησυχίες σχετικά με τον ηθικό κίνδυνο, θα μπορούσαν να εισαχθούν, σε οποιοδήποτε πανευρωπαϊκό σύστημα υιοθετηθεί, ορισμένοι μηχανισμοί, έλεγχοι και διασφαλίσεις. Για παράδειγμα, η πρόσβαση σε ένα τέτοιο σύστημα θα μπορούσε να εξαρτάται από την εφαρμογή, από τα κράτη μέλη, συμφωνημένων στρατηγικών και υποχρεώσεων προσαρμογής για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής και των κινδύνων που συνδέονται με αυτήν. Η εφαρμογή κοινά συμφωνημένων κανονισμών και προτύπων (συμπεριλαμβανομένων ορισμένων ελάχιστων προτύπων για τους οικοδομικούς κανονισμούς) και συνεπών στρατηγικών προσαρμογής θα μπορούσαν, επίσης, να αποτελούν προϋπόθεση για τη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού συστήματος, με στόχο τα κράτη μέλη να έχουν εφαρμόσει παρόμοιες (ελάχιστες) ρυθμίσεις δημόσιου και ιδιωτικού χαρακτήρα για τη μείωση του ασφαλιστικού κενού στη δικαιοδοσία τους. Όπως και με την ιδιωτική ασφάλιση, θα μπορούσε, επίσης, να υπάρχει ένα εκπιπτόμενο ποσό που θα πρέπει να καταβάλλεται από άλλα επίπεδα προστασίας, προτού ένα σύστημα σε επίπεδο ΕΕ καλύψει τυχόν ζημιές. Αυτό θα σήμαινε ότι τα κοινά κεφάλαια θα ήταν διαθέσιμα μόνο για τον κίνδυνο που σχετίζεται με μεγάλα γεγονότα, συμβάλλοντας έτσι στον περιορισμό του ηθικού κινδύνου.
*Το impact underwriting είναι μια στρατηγική αναδοχής και τιμολόγησης που αποσκοπεί στην παροχή κινήτρων στον αντισυμβαλλόμενο, ώστε να εφαρμόσει εκ των προτέρων (διαρθρωτικά) μέτρα και να μειώσει την έκθεση σε κινδύνους που σχετίζονται με το κλίμα.
1 Οι Cohen και Werker (2008) διαπιστώνουν ότι οι προσδοκίες διεθνούς βοήθειας, μετά από μια καταστροφή, μειώνουν τις επενδύσεις των χωρών στην ετοιμότητα για την αντιμετώπιση καταστροφών. Ομοίως, οι Lewis και Nickerson (1989) δείχνουν θεωρητικά ότι η ομοσπονδιακή βοήθεια, σε περιπτώσεις καταστροφών, μειώνει τις δαπάνες των ατόμων για την προστασία της περιουσίας τους από ζημιές. Η ομοσπονδιακή βοήθεια μπορεί, επίσης, να δημιουργήσει ηθικό κίνδυνο που σχετίζεται με την προσαρμογή σε άλλα πλαίσια. Για παράδειγμα, οι Annan και Schlenker (2015) αποδεικνύουν ότι οι ομοσπονδιακά επιδοτούμενες εγγυήσεις απόδοσης μειώνουν τα κίνητρα των αγροτών να προσαρμοστούν στην ακραία ζέστη.
2 Η προσαρμογή που θα προκύψει εκτιμάται ότι θα μειώσει τις ζημιές από την κλιματική αλλαγή κατά περίπου 30% και το σχετικό κόστος της κοινωνικής πρόνοιας κατά περίπου 5% (Fried, 2021).
Ακολουθήστε την Ασφαλιστική Αγορά στο Google News
